Како лидер со долгогодишно искуство во банкарскиот сектор, д-р Стевкова Штериева споделува преглед на најзначајните настани од изминатата година, постигнатите успеси и клучните поуки за 2024 година. Дополнително, го истакнува нејзиното гледиште за новите трендови и предизвици што ќе го обликуваат банкарскиот сектор во Македонија во 2025 година.

Преку ова интервју, ќе добиете увид во стратегиите, иницијативите и иновациите кои ја позиционираат Комерцијална банка како предводник во индустријата и ќе дознаете повеќе за насоките на кои ќе се гради иднината на банкарството во земјата.

Банкарство: Кратка ретроспектива на изминатата 2024 година: Кои настани ја
одбележаа годината, колку истата беше успешна за Вас, и кои поуки
ги извлековте?

д-р Маја Стевкова Штериева: Годината што изминува беше исполнета со бројни предизвици, но истовремено и со значајни успеси за Комерцијална банка. Особено сме горди на постигнатите резултати, на успешното прилагодување на работењето кон брзите промени во економската и во технолошката средина и на задоволството што го постигнавме кај клиентите, акционерите и вработените. Сето тоа резултираше и со добивање на престижната награда Банка на годината во Македонија од угледните публикации The Banker и Global Finance.

Меѓу настаните кои би ги издвоила се воведувањето нови дигитални услуги, како што се онлајн потрошувачкиот кредит и бројните дигитални зони 24/7 отворени на повеќе локации на Банката, затоа што тие значат полесни, побрзи и подостапни финансиски трансакции за нашите клиенти.

Комерцијална банка беше насочена и кон активна кредитна поддршка на компаниите, а особено на развојот и одржувањето тековната ликвидност на малите и средните претпријатија во услови на глобални инфлаторни притисоци. Банката значително го зголеми и кредитирањето на населението преку понуда на нови и конкурентни кредитни производи и услуги прилагодени на барањата на клиентите, кои имаат поволни и конкурентни каматни стапки, зголемен износ, подолг рок на отплата, промотивни периоди, олеснети услови и други поволности кои ги прават атрактивни за граѓаните.

Во 2024 година, Комерцијална банка имаше многу значаен придонес и како докажана општествено одговорна компанија. Банката донираше средства за изградба на нова градинка во Кисела Вода, нов ургентен клинички центар во Скопје, нов ски центар во детското одморалиште Михајлово, потоа за набавка на противпожарна опрема за територијалните противпожарни екипи, а поддржа и уште многу други значајни проекти за општеството и за граѓаните.

Сето ова не прави многу горди и ни дава силен елан да продолжиме со уште поголем потенцијал во новата година, во која славиме и 70 години јубилеј.

Од сето ова извлековме и многу важни поуки, а тоа е дека флексибилноста, иновациите, грижата за клиентите и постојаното унапредување на производите и услуги се рецептот што ни овозможува да ги надминеме очекувањата на клиентите и да изградиме долгорочна доверба.

Банкарство: Кои се вашите очекувања околу потенцијални нови трендови во банкарскиот сектор во Македонија во 2025 година?

д-р Маја Стевкова Штериева: Банкарскиот сектор во Македонија и оваа година ќе се движи во насока на значителна трансформација, следејќи ги глобалните трендови и одговарајќи на локалните потреби. Неколку клучни трендови кои ќе ја обележат годината се дигитализација и автоматизацијата на услугите, фокусот на сајбер безбедноста и на финансиско-дигиталната писменост на клиентите, на одржливото банкарство, зелената транзиција и на понудата на персонализирани услуги за клиентите бидејќи нивните потреби се сѐ поспецифични и пософистицирани.

Покрај напредни дигитални производи и услуги, се очекува банките засилено да ја применуваат вештачката интелигенција, што ќе овозможи уште поефикасни и иновативни финансиски решенија. Зголемената употреба на дигитални услуги наметнува и максимална безбедност, доверливост и заштитата на податоците, поради што банките постојано инвестираат во напредни безбедносни системи и обука на вработените.

Трендот на зелено и одржливо банкарство продолжува, со зголемена поддршка за еколошки проекти и зелени кредити, но и со интегрирање на одржливоста во деловните стратегии.

Банките што ќе успеваат да се држат до овие трендови и ќе постигнат највисоки стандарди во испораката на иновативни производи и услуги ќе ја добијат довербата на клиентите.

Горда сум што Комерцијална банка, како лидер во доменот на врвните банкарски услуги, во изминатите години инвестираше во модерни технологии и развој на дигитални платформи со што бројни услуги станаа онлајн достапни, лесни за користење и безбедни за сите наши клиенти.

Банкарство: Какви се вашите очекувања за движењето на каматните стапки на кредитните/депозитните производи во 2025 година?

д-р Маја Стевкова Штериева: Движењето на каматните стапки во голема мера е определено од глобалните економски состојби, како и од геополитичките случувања, што всушност се потврди во изминатите неколку години. Речиси во сите анализи зборувавме за стапките на економски раст, инфлацијата, војната во Украина и на Блискиот Исток. Токму поради тоа би рекла дека, според моменталните состојби, може да се очекува постепено намалување на каматните стапки, и на европските и на домашните финансиски пазари.

Глобално гледано, јасно е дека двоцифрената инфлација е минато, но сѐ уште се забележуваат раст на цените на услугите и неизвесности поврзани со цената на храната. Според некои аналитичари, временските промени и неочекувани настани можат да имаат негативно влијание, како што е на пример порастот на цената на шеќерот како резултат на сушата во Бразил, што може да биде случај и со голем број други прехранбени продукти.

Не смее да се заборави и фактот дека промената во политичкиот врв на Соединетите Американски Држави може да има значајно влијание врз геополитичките и економските односи во светот, а со тоа и врз појава на нови непредвидени предизвици.

Банкарство: Споделете со читателите еден новитет што ќе го имплементирате во 2025 година и што очекувате од истиот?

д-р Маја Стевкова Штериева: Оваа година со големо задоволство ќе ги воведеме целосно редизајнираните Интернет банка, мБанка и мБанкаКо, кои ќе понудат комплетно ново корисничко уживање во привилегиите и можностите на современите паметни финансиски апликации.

Новите платформи за електронско и мобилно банкарство ќе овозможат брз, едноставен и интуитивен пристап до банкарските услуги и ќе понудат бројни интегрирани функционалности, како што се персонализирано корисничко искуство преку паметни решенија за ефикасно управување со личните финансии, брзи и лесни трансакции во неколку чекори. Сето тоа ќе биде спакувано во интуитивен и модерен дизајн за лесно користење.

Очекуваме овие новитети да донесат значителни придобивки како за нашите клиенти, така и за Банката. Клиентите ќе добијат подобрено искуство, поголема ефикасност и зголемена флексибилност во користењето на услугите, без оглед на времето и локацијата.

А Банката ќе добие поголема лојалност на клиентите, проширување на базата на корисници и унапредување на нашата конкурентност на пазарот. Нашата крајна цел е да изградиме уште посилна врска со клиентите и да поттикнеме заеднички долгорочен развој.

Разговараме со г-дин Фатих Туркменоглу, Претставник на Европската банка за обнова и развој (ЕБОР) за Северна Македонија. Како еден од клучните играчи во поддршка на економскиот развој на земјата, ЕБОР има важна улога во финансирањето на проекти и иницијативи кои ги адресираат економските предизвици, поттикнуваат раст и инклузивност, и ја забрзуваат транзицијата кон зелена енергија.

Во ова интервју, г-дин Туркменоглу ќе ни ги претстави клучните приоритети на ЕБОР за Северна Македонија, активностите насочени кон одржлива инфраструктура, поддршката на зелениот сектор, и плановите за инклузивен развој и економска стабилност. Дополнително, ќе дознаеме повеќе за соработката на ЕБОР со локалните банки и владата, како и за улогата на приватниот сектор во постигнување на овие амбициозни цели.

Исто така, од разговорот во продолжение ќе дознаете како ЕБОР продолжува да го поддржува патот на Северна Македонија кон одржлив раст и интеграција во глобалните економски текови.

Банкарство: Кои се клучните приоритети на ЕБОР за Северна Македонија во следните неколку години и како планирате да се справите со најважните економски предизвици во земјата?

Фатих Туркменоглу: Европската банка за обнова и развој (ЕБОР) е повеќе од 30 години партнер со Северна Македонија и гради блиски релации во различни сектори, од централната и локалната власт, до финансиските институции и приватните компании. Во 2023 година Банката инвестираше рекордни 259 милиони евра во 17 проекти во земјата. ЕБОР е посветена во проширување на активностите во Северна Македонија во поддршка на владините приоритети и промовирање на економскиот раст.

Една од клучните претстојни иницијативи е развивање на нова Стратегија за Северна Македонија за периодот 2025-2030 година. Крајната цел на оваа стратегија е да се опфатат постоечките предизвици со кои се соочува земјата и да се зајакне одржливиот развој во иднина. Стратегијата се очекува да биде финализирана во првата половина на 2025 година. ЕБОР ќе продолжи со поддршката во наредните пет години, со акцент врз креирање на конкурентна и привлечна економија, која ги опфаќа демографските аспекти, го поддржува развојот на одржлива инфраструктура, зелена економија и зајакнување на интеграцијата со поширокиот регион и глобалните ланци на вредности. Сите проекти на ЕБОР кои се финансирани во приватниот и јавниот сектор, имаат за цел да се справат со тековните предизвици: намалување на бројот на населението во земјата, недоволна продуктивност на пазарот на труд и дискрепанци во вештините, јаз во економската инклузија и пристапот до финансирање, подобрување на отпорноста на јавната инфраструктура и зајакнување на енергетската стабилност.

Банкарство: Како ЕБОР ја поддржува одржливата инфраструктура и проектите од сферата на зелената енергија во Северна Македонија и која улога ја има приватниот сектор во овие иницијативи?

Фатих Туркменоглу: Банката е посветена кон унапредување на инфраструктурата и еколошките стандарди во Северна Македонија, зајакнување на поврзаноста и поддршка на транзицијата кон обновлива енергија.

ЕБОР играше витална улога во унапредување на клучната патна и железничка инфраструктура, во Пан-Европските Коридори 8 и 10. Инвестираше околу 427 милиони евра во осум проекти за изградба на патишта, а пет се во различни фази на имплементација. Исто така, беше и единствената меѓународна финансиска институција која ги поддржа ТЕН-Т коридорите, и учествуваше во обновување на железничката флота во изминатава декада, со портфолио од шест проекти во износ од 257 милиони евра.

Нашата долгорочна соработка во транспортниот сектор, вклучува и помош на македонските власти во подготвување на Инвестициската Рамка за Западен Балкан (Western Balkans Investment Framework-WBIF) во однос на апликацијата за техничка помош за грант, за обезбедување на проектна документација, потребна за рехабилитација на железничкиот Коридор 10. Оваа техничка помош е неопходна, и служи за одредување на приоритети за инвестициите во критичниот железнички Коридор 10 во Северна Македонија. Овие инвестиции значително ќе ја засилат поврзаноста, ќе го поттикнат патничкиот и транспортниот сообраќај и ќе ја зајакнат регионалната економска интеграција.

Посветени сме во зајакнување на околината преку проектот за Регионален цврст отпад. Ова е иницијатива наменета да обезбеди услуги согласно стандардите на Европската Унија, за над 1 милион жители во три претходно определени региони. ЕБОР одигра клучна улога во обезбедување на грантови од билатералните донатори, вклучувајќи ја Швајцарија и Шведска, како и од Инвестициската Рамка за Западен Балкан.

Енергетската криза ја забрза енергетската транзиција преку нагласување на значењето на енергетските трошоци и обезбедувањето, потребата да се има разновидна база на набавка и интегрирани регионални пазари. Обновливите извори на енергија нудат енергија од домашно производство по конкурентни трошоци, и носат големи еколошки бенефити и безбедност во снабдувањето. Во оваа смисла, моменталната состојба обезбедува можности за забрзување на инвестиции од обновливи извори на енергија (во јавниот и во приватниот сектор) и ја истакнува потребата за подобрување на националната енергетска мрежа и прекуграничната поврзаност, заедно со поголемата ликвидност на пазарите на енергија.

Заради ова, и покрај моменталното меѓународно опкружување, ЕБОР ја охрабрува земјата да остане фокусирана на патот на одржување на ниско ниво на јаглерод како издувен гас, и да остане посветена на декарбонизација на енергетскиот сектор, со цел да стигне до нето-нула емисии до 2050 година, кои се планирани во националната стратегија. Препорачуваме Северна Македонија да го поедностави процесот на издавање лиценци и процесот на одобрување во овој сектор, да ги стимулира приватните и јавните инвестиции во нови капацитети на обновлива енергија, сė со цел земјата да ги достигне амбициозните цели за обновлива енергија, и да стигне до 83 отсто намалување на емисиите, планирани до 2030 година, во нејзиниот зајакнат определен национален придонес. Би сакале да ја охрабриме Владата и понатаму да инвестира во мрежа на олеснување на капацитети за интеграција од обновливите извори на енергија и да работи во подобрување на пазарната ликвидност и унапредување на пазарното поврзување, колку што е можно поскоро, со цел да ја овозможи интеграцијата со европските енергетски пазари.

Преку поддршка на ЕБОР, на КОП28 конференцијата во Дубаи, Северна Македонија промовираше инвестициска платформа за праведна транзиција, преку која се управуваат долгорочните планови за ниско ниво на јаглерод, и праведна транзиција на секторот со електрична енергија. Платформата е одредница за земјата која е зависна од јаглен и ги поддржува амбициите да го трансформира енергетскиот сектор и економијата со ниско ниво на јаглерод, ниски трошоци и безбеден модел на примена. Платформата се стреми кон комбинирање на владини, меѓународни и приватни инвестиции, со цел да достигне минимум 1.7 гигавати на генерирана енергија од обновливи извори на енергија, до крај на деценијата, како и надградба на мрежата и складирање на енергијата, и примена на мерки за поддршка на заедниците кои се погодени од транзицијата на енергијата.

До денес, ЕБОР ги има поддржано регулаторните и легалните аспекти на воведување на аукции од обновливи извори на енергија, но и објава на три тендери за целосно комбиниран капацитет од 162 мегавати соларна енергија. Банката ќе го поддржи Министерството за енергија во однос на воведување на повеќекратни аукции за договорите за разликите, што ќе помогне во достигнување на 1 гигават нова соларна енергија и енергија добиена од ветер. ЕБОР ја поддржа земјата и во превземањето на првите чекори во енергетската транзиција, преку директно финансирање на изградбата на првите соларни фото-волтаици во сопственост на државната компанија за електрична енергија ЕСМ, со капацитет од 10 мегавати, на затворениот рудник со јаглен на термоелектраната Осломеј, кои се веќе во функција. ЕБОР финансираше 10 мегавати проширување на капацитетот на соларните фотоволтаици во Осломеј и 20 мегавати соларната плантажа за прилагодување во термоелектраната Битола. Развојот на преносната мрежа е критичен за енергетската транзиција, а ЕБОР неодамна поддржа и нови инвестиции во мрежата на југо-источниот регион на земјата, кој ќе дозволи поврзување на дополнителни 1,2 гигавати капацитет од обновливи извори на енергија. Банката останува подготвена за ја поддржи зелената транзиција на земјата, со дополнителна поддршка на политиките, техничка помош, финансирање на капацитети од обновливи извори на енергија, и мрежа на пренос на електричната енергија.   

Банкарство: Согласно Вашето искуство, кои се најголемите можности за раст на економијата во Северна Македонија, и како ЕБОР може да помогне локалните бизниси да се капитализираат?

Фатих Туркменоглу: ЕБОР одобрува директно и индиректно финансирање на компаниите, и ја поддржува приватната и државната конкурентност, како најважен стратешки приоритет и итна следна работна задача. Банката нуди повеќе од чисто финансирање на приватниот сектор. Ние пружаме деловни советодавни услуги, со кои помагаме раст на приватниот сектор и трансформација преку мрежата на меѓународни советници и локални консултанти. Во Северна Македонија, секоја година, даваме поддршка на бизнисите, на клиентите, како и на компании од рангот на старт-ап компаниите до голем компании и им нудиме обука и семинари, избор на консултанти и останати ентитети, да го изградат капацитетот со партнерските институции, нудиме и програми на забрзување на растот на компаниите, од сферата на дигитализација до зелена транзиција и инклузија, согласно стратешките приоритети на Банката.

ЕБОР е активна и на страна на политиката, и моментално работи со клучните ентитети за да ги дефинира главните приоритети на политиките на конкурентност за малите и средни претпријатија (МСП), кои треба да помогнат во подобрување на деловната клима.

Банкарство: Кои стратегии ги имплементира ЕБОР за да го зајакне инклузивниот развој и да ги подобри економските можности за маргинализираните заедници во Северна Македонија?

Фатих Туркменоглу: Од неодамна ЕБОР го интензивираше својот фокус на инклузивен развој во Северна Македонија, особено преку иновативни проекти и дијалог на политика. Над 50 отсто од потпишаните проекти во 2023 година се креирани со инкорпориран родов аспект.

Тука спаѓаат два инфраструктурни проекта со значајна инклузивна компонента. За прв пат, инклузивните карактеристики на набавка се дел од Регионалниот проект за цврст отпад, во однос на креирање на вештини и можности за вработување за групите луѓе кои не се еднакво застапени во општеството, како што се жените и Ромската популација.

Во прилог на ова, инклузивната компонента на проектот Железница Коридор 8 – Прва фаза, го поддржува имплементирањето на можностите за обука на младите луѓе, на местото каде што работат, преку усвојување на принципи на инклузивност.

Преку Програмата за економска вклученост, ЕБОР поддржа една од водечките локални компании за производство на кондиторски производи, преку основање на првата сертифицирана академија за извршен менаџмент во земјата, каде се нуди и професионално образование и основан е центар за обука, кој е клучен во обезбедување на заменски обуки во областите каде истите недостасуваат, промовирајќи професионален развој за едукација за цел животен век, превенирање на отселување на младите луѓе во регионот и обезбедување на развој на вештини.

Банката имплементира и Деловна програма за жени во бизнисот во Северна Македонија, наменета за бизниси управувани од жени и млади, обезбедувајќи им пристап до финансии, и консултантска поддршка. Нашата Програма за врвни претпријатија (Star Venture) поттикнува иновации и помага во зголемување на потенцијалот, на компаниите во рана фаза на работење, доколку сакаат да растат и да се прошират на меѓународно ниво.

Банкарство: Како ја гледате соработката на ЕБОР со Владата на Северна Македонија и меѓународните партнери, во насока на унапредување кон долгорочната стабилност и развој?

Фатих Туркменоглу: ЕБОР е посветена да продолжи во поддршката на Северна Македонија и да работи заедно со властите, на финансирање и развој на проекти од секторот на инфраструктурата и енергетиката.

Неодамнешното потпишување на Заедничката декларација на КОП28, е значајна одредница, која ја зајакнува посветеноста на земјата за зелена и праведна транзиција. Оваа соработка ја акцентира основната улога на меѓународната соработка во справување со климатските промени. Банката е насочена кон мобилизирање на инвестиции, зајакнување на иновативноста и обезбедување услови транзицијата да биде во корист на сите сегменти на општеството.

Банката е подготвена да и помогне на Северна Македонија во капитализирање на можностите кои се пружаат преку Планот за раст на ЕУ за Западен Балкан. Подготвени сме да ја поддржиме земјата во задоволување на потребите за инвестиции, техничка помош и експертиза, сите клучни за успешно имплементирање на неопходните реформи. Нашата посветеност за поддршка вклучува и зајакнување на конкурентноста преку подобрување на ланецот на снабдување, надградба на вештините на работната сила и зајакнување на управувањето. 

Во оваа насока, имаме за цел да ја промовираме регионалната интеграција и поврзаност, истовремено олеснувајќи го процесот на доближување до ЕУ. Нашите напори ќе се насочат кон поддршка на клучните инфраструктурни проекти, кои се во сферата на транзиција кон зелената енергија, кои креираат одржлива комбинација на енергија, постигнување на поголема ефикасност на ресурсите и обезбедување на родова и економска инклузија.

Банкарство: Како соработува ЕБОР со локалните банки во Северна Македонија во насока на зголемување на пристапот до финансирање за МСП, и какво влијание има оваа активност врз локалната економија?

Фатих Туркменоглу: Банките се ценети партнери на ЕБОР во Северна Македонија. Банкарскиот сектор е прагматично регулиран од Централана банка, што овозможува држење чекор со Европската регулатива, преку соработка.

Нашите пет партнерски банки се меѓу најголемите во земјата, и опфаќаат 75 отсто од пазарот, обезбедувајќи широк опсег на достапност на нашите продукти. Ние не сме тука за да се натпреваруваме со нив, ние сме нивни партнери. Со некои од нив, тоа партнерство трае 20-30 години. Добро се познаваме, се консултираме за видовите на продукти кои планираме да ги воведеме на пазарот, согласно интересот на локалните МСП. Во земјата, имаме стабилни деловни активности во финансискиот сектор преку посредување, кој резултира во инјектирање на 25 до 30 милиони евра во економијата, преку партнерските банки на годишно ниво.

Служиме на секторот на МСП, воглавно преку два вида на инструменти, механизми на гаранција и финансирање со грант поддршка. Механизмите на гаранција се користат во главно за програмите на инклузија, како Жени во бизнисот и Млади во бизнисот, кои го охрабруваат учеството на жените и младите во економските активности.

Веројатно ЕБОР е најдобро познат по своето финансирање поддржано со грантови, преку кое, на крајните корисници им се овозможува да добијат грантови по успешно завршување на инвестицијата. Најуспешните програми од оваа сфера се Поддршка на конкурентноста на МСП и Програми за рестартирање на МСП, преку кои ЕБОР има пласирано на пазарот 61 милион евра, во изминативе пет години, со што Северна Македонија стана најголемиот корисник на овие програми по глава на жител во регионот на Западен Балкан. 

Во моментов Програмата за развој на Обединетите Нации и Програмата за зелено финансирање поддржана од Владата, нуди пилот програма од 30 милиони евра, наменета за поддршка на зелените инвестиции во локалните МСП, која е достапна само во Северна Македонија.

Има многу нови производи кои што сакаме да ги развиеме во наредниве години, во различни сектори како што е декарбонизација, земјоделие и потенцијално, дури и враќање на мигрантите во Северна Македонија.

Накусо, нудиме голем број можности за МСП во земјата и истото го реализираме во главно преку локалните банки, кои добро го знаат пазарот и кои ни овозможуваат идеите да ни станат реалност.

Разговараме со Марија Ристовска, проектен менаџер во Асоцијацијата за е-трговија на Северна Македонија, која ќе сподели повеќе детали за новата регионална платформа за е-трговија – Ecommerce4all.eu. Оваа платформа, која неодамна беше официјално комплетирана, веќе има големо значење за пазарите во ЦЕФТА регионот, обезбедувајќи корисни информации и ресурси за сите заинтересирани за онлајн продажба и купување. Достапна на седум јазици и со обемен опфат на теми, Ecommerce4all.eu има за цел да ги зајакне е-трговците и да ја олесни нивната работа низ различни пазари.

Преку ова интервју ќе откриеме кои се главните придобивки од платформата, како е создадена и што може да понуди на сегашните и идните е-трговци и е-купувачи, како и кои се предизвиците што ги надминале за време на процесот на реализација.

Банкарство: Мора да признаеме дека ова е една од ретките веб платформи кај нас која е посветена на зајакнување на регионот, во овој случај зајакнување на регионалната е-трговија. Aјде накратко да ја објасниме ecommerce4all.eu – што може да се најде на неа и кои се бенефитите од платформата?

Марија Ристовска: Да, www.ecommerce4all.eu пред некое време беше целосно комплетирана и сега е достапна за сите кои сакаат повеќе да ја запознаат е-трговијата во 7-те пазари на CEFTA: Македонија, Србија, Босна и Херцеговина, Црна Гора, Албанија, Косово и Молдавија. Платформата овозможува  да се запознаете so начините за креирање и водење на е-продавница, регулативите кои важат во CEFTA пазарите, да се запознаете со регионалните успешните еCommerce приказни, да најдете информации за е-плаќањата, информации за сите курирски служби на овие пазари и многу други корисни информации, податоци и документи поврзани со е-трговија.

Земено сè заедно, www.ecommerce4all.eu е првата регионална веб платформа која дава целосен и детален преглед во регионалната е-трговија. Поделена е во 6 модули, кои ги обратуваат најважните сегменти за правилно водење на бизнис во е-трговијата. Секој од модулите: „Податоци за е-трговија“, „Регулатива во е-трговија“, „Успешни приказни“, „Е-плаќање“, „Достава“ и „Регионален Беџ за доверба“ се креирани да послужат како појдовна точка во работењето во е-трговијата и да им дадат подобар увид на сегашните и идните е-трговци, но и е-купувачите, во работите кои тие ги или не ги знаеле. Но, она што е уште поважно за двете категории на корисници на платформата (е-трговци и е-купувачи) е што покрај информации за сопствениот пазар, можат да дознаат и многу информации и за останатите пазари од регионот, кои се преведени на англиски јазик. 

Банкарство: Колку време ја подготвувавте платформата и кој сè беше вклучен во нејзиното создавање?

Марија Ристовска: Целосната реализација на платформата – од истражување, прибирање на информации, развој, оптимизирање, преведување на 7 јазици и сè останато што следува со креирање на еден комплексен проект – траеше 2 години и во неа беа беа вклучени регионални асоцијации за е-трговија и организации кои синхронизирано работеа во нејзиното создавање. Со проектна поддршка на Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ), ние, Асоцијацита за е-трговија на Македонија го имплементиравме овој проект во заедничка корелација со: eCommerce Asocijacija Srbije, Asocijacija za internet trgovinu “eComm” u Bosni i Hercegovini, Albanian E-commerce Association, 

eCommerce Association in Bosnia and Herzegovina, STIKK, Privredna Komora Crne Gore и AmCham Moldova. 

Во креирањето на платформата детално ги разгледувавме и обработувавме проблемите и препреките со кои се соочуваат е-трговците, е-купувачите и сите тие кои сакаат да започнат бизнис во е-трговија и заедно со останатите асоцијации и организации создадовме платформа која дава преглед во многу од сегментите кои ја сочинуваат е-трговијата.  

Банкарство: Често е-трговците и тие што сакаат да станат е-трговци имаат проблем со наоѓање на релевантни информации и податоци за домашниот пазар, но уште потешко за регионалните пазари. Како на нив може ecommerce4all.eu да им помогне во овој случај? 

Марија Ристовска: Она што го нуди www.ecommerce4all.eu за сегашните и идните е-трговци е голем број на релеванти податоци, информации и ресурси за домашната е-трговија во секој пазар поединечно. Кога зборуваме за податоци, мислиме на интерактивни графици кои прикажуваат корисни податоци кои се поделени во 5 секции: „Бизнис факти“, „Индикатори за подготвеност за е-трговија“, „Користење на интернет, е-купувачи и дигитални вештини“, „Категории на онлајн купување“ и „Интернет активности“. 

Исто така, на веб платформата се достапни и над 50 закони, прирачници, документи и ресурси поврзани со е-трговија на CEFTA пазарите. Потоа, може да најдат информации за банките кои што нудат имплементација на платежен процесор, информации за безбедноста и процесите при е-плаќање, информации за правилно постапување при увоз и извоз, достапните компании за достава, нивните информации, услуги и цени на услугите. 

Но, она што е поважно за е-трговците кои планираат регионално проширување на својот бизнис, е тоа што сите овие информации може да ги најдат и за пазарот на кој го планираат тоа проширување. На пример, е-трговец од Македонија кој планира регионално проширување во Србија или Босна и Херцеговина, може да ги види регулативите за е-трговија кои важат во тие пазари, може да одберат со која банка или организација ќе соработуваат за да го имплементираат својот платежен процесор, со која курирска служба ќе соработуваат, кои производи најмногу се трошат на избраниот пазар, колкава е куповната моќ на е-купувачите и колку често тие купуваат и многу други информации со кои подетално ќе се запознаат со пазарот и полесно ќе се пригодат на условите на тој пазар. 

Банкарство: Но, тука мора да ги споменеме и е-купувачите, кои исто така имаат проблем во наоѓање на информации особено во ситуации на онлајн измами и заштита на своите потрошувачки права. Што на нив може да им понуди ecommerce4all.eu? 

Марија Ристовска: Често до нас како Асоцијација за е-трговија на Македонија стигнуваат дописи и поплаки од измамени купувачи при купување онлајн (најчесто од социјални мрежи и од нерегистрирани е-трговци). И онлајн купувачите кои биле измамени често не знаат како можат да ги остварат своите прават или кон кој надлежен орган да се обратат. Но, исто така, голем број од е-купувачите не се запознаени со соствените права кога купуваат онлајн. На пример, не се запознаени со максималниот број на денови за испорачување на претходно нарачан производ, кој е максималниот број на денови за враќање на производ и враќање на средства, кој ги сноси трошоците за враќање на производ и тн. Поради тоа, на www.ecommerce4all.eu создадовме прирачник: „Заштита на правата на потрошувачите во С. Македонија” кој е наменет за онлајн купувачите и во кој тие можат да најдат информации за тоа каде да се обратат при случај на онлајн измама, кој врши надзор на работата на е-трговците, како да ја проверат веродостојноста на е-трговците, на што треба да внимаваат кога купуваат онлајн, кои се роковите во кои можат да вратат производ и многу други информации кои се однесуваат само за нив. Покрај овие информации, тие можат подетално да се запознаат со процесот на е-плаќање и да добијат увид во безбедноста на онлајн трансакциите и воедно, можат да се запознаат и со процесот на отворање на е-продавница, доколку се заинтересирани да започнат со онлајн продажба.

Банкарство: Сигурно секој пазар има свој highlight во е-трговијата. Кој е highlight-от за македонскиот пазар според податоците кои се достапни на платформата? 

Марија Ристовска: Тоа што податоците на Светска банка го покажаа и на кои што сме особено горди е тоа што во рангирањето за “Ease of doing business rank” односно за тоа колку е лесно да се води бизнис на одреден пазар и каква е климата за водење на бизнис, Македонија е рангирана на #17 место, односно е најповолен пазар за водење бизнис во регионот. Исто така, вкупната стапка на данок и придонес (% од добивката) е најдобра во Северна Македонија во однос на останатите ЦЕФТА пазари.