Електронските пари стануваат реалност за македонските граѓани, а преку нив тие ќе ја доживеат актуелната дигитална револуција што го зафати светот на најдиректен начин. Но, дали се подготвени ментално и со знаење целосно да влезат во светот на виртуелните пари, кој би требало да им донесе побрзи и поевтини плаќања како физички лица и како фирми.

Народната банка на Македонија и новиот гувернер Трајко Славески се дефинитивно подготвени и горди на нивната иницијатива да ја воведат најсофистицираната финтек индустрија на македонскиот пазар на платежни услуги. Гувернерот Славески на мрежата Х веќе напиша “Не е лошо за почеток – модернизација преку дигитализација на системите за извршување на плаќања и зголемена конкуренција во платниот промет”.

Со ова сака да истакне дека пазарот на платежни услуги во земјата влегува во нова фаза на модетнизација со влезот на дигиталните платформи, како што се Paysera, IutePay и Apple Pay.

На финтек компаниите им беа потребни околу две години од донесувањето на измените на Законот за платежни услуги за да го истераат целиот процес до старт на работењето.

Paysera Македонија, локалната подружница на една од најстарите и најуспешни институции во Европа, е првата лиценцирана институција за издавање електронски пари во земјава, која ја доби лиценцата од НБРМ. Paysera е основана во 2004 година во Литванија, а денес има над еден милион клиенти и располага со просечна актива од 500 милиони евра.

„Ова се одлични вести за граѓаните на Северна Македонија. Нудиме широк спектар на дигитални решенија за плаќање и беспрекорна интеграција со глобални платформи. Главни корисници ќе бидат фриленсерите, корисниците на Airbnb и компаниите за увоз-извоз, кои сега ќе уживаат во побрзи и попристапни трансфери на пари до и од ЕУ и другите пазари каде што работи Paysera“, изјави Башким Зеќири, основачот на Paysera Macedonia. Тој најави лансирање на услугите до крајот на годината.

Уште една финансиска институција доби лиценца од НБРМ за издавање електронски пари и за давање платежни услуги. IutePay Македонија, дел од естонската групација Iute, ќе им овозможи на своите клиенти да отворат платежни сметки, да дополнуваат средства на својот дигитален паричник, да пристапуваат до своите средства преку бескаетични банкомати, да вршат безготовински трансфери во реално време и брзи плаќања кон трговци со користење QR код.

„Лиценцирањето на институцијата за електронски пари е значаен чекор, кој не претставува само регулаторно одобрување, туку почеток на револуција во начинот на кој се нудат и користат финансиските услуги во С. Македонија. Нашата мисија е јасна: да понудиме брзи, беспрекорни и кориснички ориентирани решенија, со највисоки стандарди на сигурност и иновации“, изјави Александар Петковски, Извршен директор на Iute Pay Македонија.

За издавање електронски пари се подготвува и компанијата МКПЕЈ, од каде уште во минатата година најавија дека ќе го воведат првиот македонски електронски паричник за онлајн плаќања и трансфер на електронски пари, преку кој платежните трансакции ќе се извршуваат моментално, без физички ограничувања во однос на денот и времето.

Како значајна иновација на пазарот го најавува QR кодот, кој овозможува корисниците само со едно скенирање да ги завршат платежните трансакции веднаш.

Влезот, пак, на Apple Pay во Македонија, кој ексклузивно го најави Банкарство.мк, значи брзи, безбедни и бесконтактни плаќања преку iPhone, Apple Watch и останатите прифатени уреди, за што е потребно платежната картичка издадена од банка да се додаде во Apple Wallet.

Влегувањето на Apple Pay ќе претставува нов импулс за развојот на мобилните плаќања во Македонија и ќе поттикне натамошна конкуренција меѓу банките и финтек компаниите. Тука треба да се додадат веќе присутните глобални платформи Google Pay, Garmin Pay и Visa Direct.

Институциите што нудат електронски пари го исклучуваат посредништвото на традиционалните банки, се фокусираат на последната технологија и им овозможуваат на корисниците контрола на своите лични финансии преку мобилни и онлајн платформи. Патот за нивен влез го овозможи НБРМ на почетокот на 2023 година, кога почна да важи новиот Закон за платежни услуги и платни системи и треба да донесе либерализација на пазарот на платежни услуги.

„Освен банките, во улога на даватели на платежни услуги може да се јават и штедилниците, платежните и институциите за електронски пари, како и т.н. фин-тек секторот. Овие играчи освен плаќања со платни налози (кредитни трансфери) и со платежни картички, кои и досега им беа овозможени на граѓаните и на компаниите од страна на банките, може да им понудат и екектронски пари, парични дознаки во земјата, како и купување производи и услуги преку интернет без употреба на платежна картичка“, објаснија тогаш од Народната банка.

За извршување на платежните трансакции, граѓаните и фирмите ќе може да отворат сметки кај платежни институции и институции за електронски пари. Паричните средства на овие сметки нема да претставуваат депозити и на нив нема да се пресметува и исплатува камата. Паричните средства кај платежните и институциите за електронски пари ќе бидат заштитени со тоа што ќе се чуваат на посебни сметки во Народната банка, во деловните банки или во штедилниците, а нема да влегуваат во стечајната или ликвидационата маса во случај на престанок со работа на банката или штедилницата каде што се чуваат.

Преземањето на авторски содржини (текстови и фотографии) од оваа страница е строго забрането без претходно писмено одобрение и е предмет на условите наведени на следниот линк.

Инфлацијата во САД бележи забрзување, што повторно ги става во фокус увозните тарифи на претседателот Доналд Трамп и потенцијалното менување на монетарната политика на Федералните резерви (ФЕД). Според најновите податоци на Министерството за труд, инфлацијата порасна за 2,7% во 12-те месеци заклучно со јуни, што претставува највисока стапка на инфлација од февруари годинава.

Ова зголемување доаѓа по неколку месеци на релативна стабилност, годишната инфлација во април беше на четиригодишно најниско ниво од 2,3%, за потоа во мај да се искачи на 2,4%. Сега, јуни донесе уште понагласено зголемување, што многумина го гледаат како првиот јасен сигнал за ефектот на тарифите врз цените.

Ценовен притисок и растечки трошоци

Цените растат особено кај категориите кои се најпогодени од тарифите на Трамп, а тоа се:

• Облека: +0,4%
• Мебел: +1%
• Видео и аудио производи: +1,1%
• Играчки: +1,8%

Дополнително, зголемувањето на цените на домувањето, храната и бензинот исто така придонесе за повисоката инфлација.

Според економистите, ова е само почеток. Даниел Хорнунг од МИТ изјави дека ова е „првиот извештај за инфлација каде што царините почнуваат материјално да се појавуваат во клучните категории“. Бизнисите засега користат постоечки залихи, но кога ќе започнат да набавуваат по новите тарифи, притисокот врз цените ќе стане уште поизразен.

Како ќе реагира ФЕД?

Иако американската централна банка ФЕД целосно ја следи стапката на “основна инфлација” – која ги исклучува цените на енергија и храна, која исто така, е во пораст, достигнувајќи 2,9% во јуни. Ова е далеку над целта на ФЕД од 2% и сигнал за потенцијална промена на досегашниот пристап.

Досега, Федералните резерви ја држеа референтната каматна стапка во опсег од 4,25% до 4,5%, но во своите проекции најавија две намалувања на стапката до крајот на годината. Сепак, појаснија дека секоја одлука ќе биде условена од новите економски индикатори, а инфлацијата е клучниот од нив.

Бил Адамс, главен економист во „Comerica Bank“, изјави дека е малку веројатно дека ФЕД ќе ја намали каматната стапка на крајот на јули, но најверојатно сценарио е намалување на референтната стапка во септември, особено доколку до тогаш постои стабилен тренд во инфлациските податоци.

Политички притисок и неизвесност

Претседателот Доналд Трамп, кој веќе ја критикуваше ФЕД за преголемото калкулирање и одолговлекување со намалувањето на каматните стапки, врши сè поголем притисок врз гувернерот Џером Пауел. Иако централната банка функционира независно, политичкиот наратив и очекувањата за „поевтини“ пари остануваат дел од пошироката економска слика.

Но, ФЕД е во деликатна позиција:

• Премногу брзо намалување на каматните стапки може дополнително да го поттикне растот на инфлацијата;
• Премногу бавно дејствување може да ја успори економската активност во услови на високи трошоци за финансирање и зголемена неизвесност.

Што следува?

Трговската политика на САД повторно станува клучен двигател на внатрешните економски движења. Најавените нови царини што треба да стапат на сила на 1 август, како 30% за целиот увоз од Мексико и ЕУ дополнително би можеле да го ескалираат притисокот врз цените и да ја поттикнат инфлацијата.

Доколку инфлацијата продолжи со нагорен тренд, ФЕД ќе се најде во сложена позиција да балансира меѓу:

• Целта за стабилни цени
• Поддршка на економскиот раст
• Одржување на довербата на пазарот

Заклучок

Извештајот за инфлацијата во јуни е потенцијално пресвртна точка за монетарната политика на САД. Иако ФЕД засега се воздржува од итна реакција, сè повеќе економски и политички сигнали укажуваат дека намалување на каматните стапки е можност, но не и извесност особено ако тарифниот шок продолжи да го потхранува растот на цените.

Во наредните месеци, клучно ќе биде дали зголемената инфлација ќе биде краткотраен ефект од новите царини или почеток на подолг инфлациски циклус.

Банките добија нов „сигнал“ од Народната банка на Македонија да ги зголемат каматите на депозитите, а од централната банка на ЕУ, пак, стигна насока да ги намалат каматите на кредитите изразени во евра. 1 јули е пресечен датум секоја година кој покажува во која насока ќе одат каматните стапки на депозитите и на кредитите во наредните шест месеци.

Тогаш се објавуваат новите референтни каматни стапки за денарски депозити и за шестмесечниот ЕУРИБОР и токму овие бројки го отсликуваат трендот на цената на парите. А, моменталниот тренд личи поволен и за штедење и за задолжување, барем ако се суди според референтните каматни стапки.

Шестмесечниот ЕУРИБОР за периодот 01.07-31.12.2025 година падна на 2,0370% од 2,3790% во првата половина од годината и тоа е најниско ниво во последните 2,5 години. Оваа стапка македонските банки ја користат за квартална преоцена на каматната стапка кај девизните кредити и кај денарските кредити со валутна клаузула на правни лица, а најчесто и на физички лица.

Од почетокот на 2023 година, шест месечниот ЕУРИБОР е во постојан раст, преку кој ЕЦБ се бори и со високата инфлација во земјите во ЕУ. За разлика од овој тренд, во периодот пред 2023 година ЕУРИБОР имаше негативни стапки, односно банките ги „казнуваа“ граѓаните и компаниите кои чуваа пари на сметка со тоа што им наплаќаа негативна камата.

Извор: НБРСМ

Но, постковид периодот и геополитичките тензии донесоа висока инфлација, па ЕЦБ се бори прекусобирање на вишокот ликвидност. Но, од 2025 година почна да попушта со затегнувањето, што пак за македонските банки значи можност да ги намалат каматите на кредитите изразени во девизи.

Тие тоа веќе го прават, што се потврдува и од статистиката на НБРМ. Просечната каматна стапка на вкупните кредити во мај 2025 изнесуваше 5,06% и е намалена на годишно ниво за 0,43 процентни поени, а на месечно за 0,05 процентни поени.

Извор: НБРСМ

Од друга страна, пак, референтната каматна стапка на денарските депозити без валутна клаузула, која ја утврдува Народната банка на Македонија, од 1 јули изнесува 2,72%. Ова е највисоко ниво после пауза од речиси 10 години. Последен пат референтната каматна стапка на денарските депозити била на ова ниво во 2016 година. Во периодот 1.01–30.06.2025 изнесуваше 2,56%.

Како се движат каматите на кредитите?

Каматната стапка на вкупните кредити на домаќинствата паѓа од декември лани и во мај годинава изнесуваше 5,45%. Паѓаат каматите на сите видови кредити, и денарски и девизни. Но, растат кај новоодобрените кредити.

„Просечната каматна стапка на новоодобрените кредити во мај е зголемена за 0,85 п.п., при годишен пад од 0,47 п.п. и изнесува 4,72%. Кај просечната каматна стапка на новопримените депозити е забележан месечен и годишен пад од 0,02 п.п. и 0,04 п.п., соодветно, и изнесува 2,32%, соопштија од НБРМ.

Просечната каматна стапка што се пресметува на новите кредити одобрени на граѓаните изнесува 4,79%, и во мај е зголемена за 0,12 п.п., најмногу поради повисоките камати за денарските кредити без валутна клаузула, додека стапките на кредитите во странска валута и на денарските кредити со валутна клаузула го задржале трендот на намалување.

Кредитите на компаниите во мај имаа просечна камата од 4,66%, која е намалена за 0,07 п.п. за еден месец и за 0,65 п.п. за една година. Кај новите кредити одобрени на компаниите во мај банките пресметувале повисока камата во споредба со април за 1,25 п.п., така што таа изнесувала 4,67%. На годишна основа, пак, каматната стапка на новоодобрените кредити на корпоративниот сектор е пониска за 0,49 п.п.

Што се случува со каматите на депозитите?

Податоците од НБРМ покажуваат дека од мај минатата година просечната каматна стапка на вкупните депозити во континуитет расте. Со додадените 0,35 процентни поени во мај годинава достигна 2,21%. На месечно ниво е зголемена за 0,01 процентен поен.

Во мај, депозитите на граѓаните имаа просечна каматна стапка од 2,15%, која за еден месец е зголемена за 0,01 п.п. „Месечната промена произлегува од растот на каматните стапки на денарските депозити без валутна клаузула и на депозитите во странска валута, во услови на пад на каматните стапки на денарските депозити со валутна клаузула“, информира НБРМ.

Но, за новите депозити на населението банките во мај годинава имаа пониски каматни стапки за 0,08 п.п., со што изнесуваа 2,34%.

Нема промени кај просечната стапка на вкупните депозити на компаниите, која останува на нивото од 2,62%. А, за една година оваа каматна стапка има раст од 0,41 п.п. Новопримените депозити од компаниите во мај имаа камата од 2,30%, која за еден месец е зголемена за 0,07 п.п, а за една година е намалена за 0,08 п.п.

Преземањето на авторски содржини (текстови и фотографии) од оваа страница е строго забрането без претходно писмено одобрение и е предмет на условите наведени на следниот линк.