Кога зборуваме за финтек, често првата асоцијација е брза, динамична индустрија предводена од математички прецизни алгоритми и високо-технолошки иновации. Но, финтекот денес не е само за бројки, туку и за луѓе. И ако постои компанија што го редефинира начинот на кој оваа индустрија се гради, тоа е MINT Fintech Group – каде жените не само што се дел од процесот, туку го водат.

Во свет каде што менаџирањето во технологијата и финансиите сè уште се поврзува со машки имиња, MINT Fintech Group докажува дека иновативноста нема пол, туку има визија. Христина Ивановиќ Блажевска, заменик директор во компанијата, е дел од тим што не само што го предводи финтек секторот во регионот, туку и поставува нови правила за тоа како изгледа една модерна, инклузивна и паметно дизајнирана финансиска иднина.

Во ова интервју разговараме за новата апликација на MINT, за тоа што значи да бидеш дел од тим каде жените се доминантни на сите нивоа, но и за тоа како вистинските менаџери не се препознаваат по титулите, туку по промените што ги носат.

Банкарство: Финансиските технологии се меѓу најбрзо растечките индустрии денес. Што значи MINT Fintech Group за оваа еволуција, и каде ја гледате улогата на вашата нова апликација?

Христина Ивановиќ Блажевска: Во последната деценија, финтек стана повеќе од индустрија – тоа е движење кое го менува начинот на кој луѓето размислуваат за парите. Од традиционални банкарски услуги до нови модели на плаќање, инвестирање и управување со средства, финтек не е само олеснување на процесите – тој ја менува целата култура на финансиските навики.

MINT отсекогаш се стремел да биде повеќе од само уште една финтек компанија. Ние не сакаме само да го следиме трендот – сакаме да го поставуваме. Новата апликација што ја лансиравме е дизајнирана да им даде на корисниците контрола врз сопствените финансии на еден паметен и персонализиран начин. Користиме алгоритми кои анализираат потрошувачки навики и нудат паметни предлози за буџетирање, инвестиции и финансиска писменост, што во основа ја претвора апликацијата во виртуелен финансиски советник.

Она што навистина ја прави оваа апликација посебна е тоа што таа не е само финансиски алат, туку личен финансиски асистент кој учи од вас, се адаптира на вашите потреби и ви помага да носите подобри финансиски одлуки – без разлика дали сте претприемач, млад професионалец или искусен инвеститор.

Банкарство: Да бидеш жена во индустрија што традиционално била машка територија е предизвик сам по себе. Како гледате на улогата на жените во финтек?

Христина Ивановиќ Блажевска: Постојат две перспективи кога зборуваме за жените во финтек – една што е чисто статистичка и една што е многу подлабока. Статистички, бројот на жени на водечки позиции во финансиската технологија е значително понизок од оној на мажите генерално, но не и во MINT. Aко постои компанија што го редефинира начинот на кој оваа индустрија се гради, тоа е MINT Fintech Group – каде жените не само што се дел од процесот, туку ги има прилично голем број на водечки позиции.

Во свет каде што лидерството во технологијата сè уште се поврзува со машки имиња, MINT Fintech Group докажува дека иновативноста нема пол, туку има визија. Но, ако погледнеме подлабоко, ќе видиме дека жените кои се во оваа индустрија не само што се успешни, туку носат и многу поинаков пристап кон менаџментот и иновациите.

Во финтек, како и во секоја индустрија каде брзината и промените се клучни, различните перспективи создаваат предност. Жените имаат природна склоност кон мултитаскинг, емпатија и долгорочна визија, а тоа се особини кои во еден комплексен и динамичен систем прават огромна разлика.

Се разбира, има и предизвици. Но, мојот пристап никогаш не бил да гледам на тоа како на пречка, туку како на можност да направиме нешто што ќе постави нови стандарди. 

Банкарство: Дали добар заменик менаџер треба да биде повеќе шахист, стратег што ги пресметува потезите однапред, или маратонец кој знае да ја издржи трката?

Христина Ивановиќ Блажевска: И шахистот и маратонецот се симболи на дисциплина, интелигенција и стратегија, но јас би додала уште една димензија – менаџирањето денес бара и флексибилност, нешто што го гледаме можеби кај сноубордерите, на пример.

Да, морате да имате јасна стратегија, да ги анализирате чекорите однапред, како шахист. Но, истовремено, морате да ја имате и издржливоста на маратонец, бидејќи вистинските резултати не доаѓаат преку ноќ. Сепак, без способноста за брзо адаптирање – нешто што го прават сноубордерите на непредвидлив терен – нема успех.

Лидерството во финтек е токму тоа – знаење кога да останеш на курсот, кога да смениш правец и кога да преземеш ризик.

Банкарство: Се зборува дека успешните луѓе немаат приватен живот. Како изгледа вашето „неработно“ време?

Христина Ивановиќ Блажевска: Ова е едно од оние прашања кои сите сакаат да ги слушнат, но ретко кој сака искрено да одговори. 

Мајка сум на две деца на возраст од 5 и 1 година. Реалноста е дека кога сте на менаџерска позиција, работата никогаш не завршува во 17:00 часот. Финтек индустријата е брза, динамична и понекогаш непредвидлива, што значи дека секогаш мораш да бидеш достапен, информиран и подготвен за акција.

Но, дали тоа значи дека немам приватен живот? Не. Тоа значи дека мора да научиш како да го создадеш балансот, наместо да го бараш. За мене, тоа се неколку основни принципи:

Квалитет пред квантитет – Времето поминато со семејството и пријателите мора да биде квалитетно, а не само „одработено“. Дури и еден час вистинска посветеност е повреден од цел ден во кој си физички присутен, но мислите ти се на работата.

Не е лесно, но не е невозможно.

Имам неколку ситни навики што ми помагаат да останам поврзана со себе.

Поставувам приоритети, а не компромиси. Луѓето често мислат дека балансот е компромис, но тоа не е точно. Баланс значи да знаеш кога нешто е најважно и да му дадеш приоритет без чувство на вина.

Банкарство: Што ќе биде следната голема работа во финтек секторот?

Христина Ивановиќ Блажевска: Финтекот денес не е повеќе само алатка за дигитални плаќања – тој станува суштински дел од животниот стил на луѓето. Она што го гледаме како следен голем чекор е финансиска интелигенција во реално време – системи кои не само што ќе им овозможат на корисниците да управуваат со своите пари, туку и да ги насочуваат кон подобри финансиски одлуки.

Во MINT веќе работиме на проекти каде што вештачката интелигенција и машинското учење ќе бидат во центарот на финтек. Замислете апликација која ќе ви каже кога е најдобро да инвестирате, кога треба да паузирате со трошењето или кога некоја одлука може да има поголемо влијание врз вашиот буџет отколку што мислите.

Исто така, гледаме како финтекот почнува да влегува во области кои порано биле резервирани за традиционалните банки – персонализирани кредитни решенија, peer-to-peer инвестирање, па дури и целосна интеграција со Web3 и blockchain технологиите.

Нашата визија за MINT е едноставна – да бидеме двигатели на оваа промена, не само пасивни набљудувачи. Ако традиционалните финансиски системи се старата школа, ние сакаме да бидеме иднината која на корисниците им дава контрола, знаење и моќ да управуваат со сопствените финансии на нов начин.

Банкарство: Ако можете да дадете само еден совет на идните менаџери?

Христина Ивановиќ Блажевска: „Прво во времето, прво во правото”– ова е личен мој цитат по кој ме знаат моите колеги.

Менаџирањето не е само во тоа да знаете што сакате, туку и во тоа да препознаете кога е вистинскиот момент да делувате. Без разлика дали сте жена или маж, во финтек или во кој било друг сектор, вистинските менаџери се оние кои имаат храброст да направат промена, но и мудрост да знаат кога треба да застанат и да научат нешто ново.

Храброст да преземеш ризик, храброст да излезеш од сопствената комфорна зона и храброст да направиш нешто што никој пред тебе не го направил.

Многу луѓе мислат дека менаџирањето е во зборувањето, во носењето големи одлуки, во тоа да бидеш најгласниот во просторијата. Но, вистината е дека тоа е многу повеќе во тоа да знаеш кога да слушаш. Најдобрите менаџери не се оние кои секогаш имаат одговори, туку оние кои знаат да ги постават вистинските прашања.

Ако го најдеш тој баланс – помеѓу слушањето и дејствувањето, помеѓу стратегијата и интуицијата, помеѓу визијата и реалноста – тогаш не само што ќе бидеш добар во она што го работиш, туку и инспирација за другите околу тебе.

Можеби, ќе звучи како клише, но јас целосно верувам дека кога нешто се сака, се може многу, се може сѐ.

Гласот на разумот е оној кој ме води, етиката и правичноста. Како магистер на правни науки, од областа на финансовото право верувам во личното рацио, водено од правото и законите. Така и работам во она што најдобро го знам, така и ги менторирам сите мои колеги и соработници. 

С. Македонија официјално стана дел од Единствената област за плаќање во евра (СЕПА), што ќе донесе значајни промени во начинот на вршење на прекуграничните плаќања. Ова членство треба да го олесни испраќањето и примањето пари од странство, да ги намали трошоците за трансакции и да ја подобри брзината и сигурноста на плаќањата во евра.

Но, што значи ова за граѓаните и компаниите? Ќе се поедностави ли процесот на примање средства од странство? Ќе можеме ли полесно да плаќаме онлајн и да вршиме трансакции во евра? Какви измени ќе треба да воведат банките и дали ќе има промени во законската регулатива?

За овие прашања разговараме со г-ѓа Емилија Нацевска, вицегувернерка на Народната банка, која ќе ни објасни што можеме да очекуваме од примената на СЕПА и како ќе влијае ова на секојдневното финансиско работење во земјава. 

Банкарство: Што значи пристапувањето на Македонија во СЕПА? Како ќе ни го олесни ова секојдневниот живот и од кога точно ќе можеме да ги користиме новите погодности што ги носи СЕПА?

Емилија Нацевска: Со одобрувањето на барањето на нашата земја за членство во СЕПА од страна на Европскиот совет за плаќања, на 6 март 2025 година, се потврди дека националната правна рамка во платежната област, како и во останатите области тесно поврзани со плаќањата како што се банкарството, спречувањето перење пари и финансирањето тероризам и заштитата на личните податоци, е високо усогласена со правната рамка во овие области на Европската Унија. Хармонизираната правна рамка создаде правна сигурност и основа за прифаќање на домашните банки за извршување на плаќањата во евра со банките од останатите земји членки на СЕПА преку платните системи на ЕУ, иако земјата не е полноправна членка на ЕУ. Со тоа, банките ќе можат да ги извршуваат плаќањата во евра на граѓаните и на компаниите на брз и ефикасен начин со сите банки од областа на СЕПА, за разлика од сегашниот начин којшто е прилично долг и комплексен и се одвива преку поединечните кореспондентни аранжмани на банките со некои од европските банки. Поконкретно, плаќањата во евра кон која било земја во СЕПА преку платните системи за класичен трансфер на средствата ќе се извршуваат за неколку часа во текот на денот, а преку системите за инстант плаќањата ќе се извршуваат за помалку од 10 секунди, додека во моментов се извршуваат во рок од три и повеќе дена. Понатаму, за пренос на средствата ќе бидат потребни  само неопходните податоци за извршување на плаќањето, како што се називот и бројот на сметката на плаќачот и примачот, износот и основата за плаќањето, со што значително ќе се олесни иницирањето на плаќањата од граѓаните и компаниите во кои било време и место. Најпосле, плаќањата ќе станат поевтини имајќи предвид дека со пристапот до платните системи во СЕПА банките значително ќе ги намалат трошоците коишто произлегуваат од сегашните комплексни и скапи кореспондентни аранжмани. Пристапот до платните системи на СЕПА за банките од нашата земја и другите три нови земји членки (Албанија, Црна Гора и Молдавија) е овозможен од 5 октомври 2025 година од кога всушност граѓаните и компаниите и ќе може да ги почувствуваат погодностите од членството во СЕПА, односно побрзи, поедноставни и поевтини прекугранични плаќања во евра.  

Банкарство: Од аспект на интеграцијата со СЕПА, како ќе пристапат домашните банки до платните системи во СЕПА?

Емилија Нацевска: Со цел да се операционализира вклучувањето на нашите банки во СЕПА, секоја банка ќе треба да достави барање до Европскиот совет за плаќања за учество во платните системи во СЕПА. Притоа, банката ќе треба да прикаже дека ги исполнува условите и е подготвена од оперативен и технички аспект да прима и да испраќа пораки за извршување на плаќања во евра со банките во СЕПА. Во однос на оперативно-техничките услови, банката ќе треба да избере посредничка банка од Европската Унија којашто е директен учесник во платните системи во СЕПА преку која ќе ги извршува плаќањата. Исто така, банката ќе треба да го приспособи својот информациски систем заради примена на стандардот ИСО 20022 којшто се користи за размена на пораките за плаќања помеѓу учесниците во платните системи во СЕПА. Откако барањето ќе биде одобрено од страна на Европскиот совет за плаќања, банката ќе може да ги извршува плаќањата во евра побрзо и поефикасно имајќи предвид дека ќе има пристап до над три и пол илјади банки и други даватели на платежни услуги коишто се учесници во платните системи во СЕПА. На овој начин, банките ќе ги избегнат постојните кореспондентни аранжмани со што ќе ги намалат своите трошоци коишто понатаму ќе треба да бидат пренесени во група пониски надоместоци коишто ги наплатуваат од граѓаните и компаниите за извршување на плаќањата во евра.

Банкарство: Имаме голем број иселеници кои дел од своите заработени средства им ги испраќаат преку девизни дознаки на своите семејства во Македонија. Дали парите што ги испраќаат роднините од странство ќе пристигнуваат побрзо и со помали трошоци? Ќе има ли некакви ограничувања од аспект на дозволениот износ којшто ќе може да се префли врз основа на подарок?

Емилија Нацевска: Согласно претходно изнесеното, парите коишто нашите иселеници ги испраќаат до своите семејства во земјата ќе пристигнуваат побрзо бидејќи нашите банки ќе имаат пристап до платните системи во СЕПА и ќе може веднаш, во текот на истиот ден или најдоцна следниот работен ден, да им ги стават на располагање на граѓаните на нивните платежни сметки. Исто така, се очекува дека надоместоците коишто банките ги наплатуваат за приливите во евра ќе се намалат. Според процените на Светската банка, надоместоците за дознаките се проценуваат на околу 6,71 отсто од износот на трансакцијата, при што со влегувањето во СЕПА би се намалиле до глобалното целно ниво од 3 отсто, што ќе доведе до заштеда од половина милијарда евра на ниво на регионот на Западен Балкан. Ограничувања на износите, вклучително и врз основа на подарок, нема да има, освен во платните системи за инстант плаќањата преку кои може да се врши пренос на средства до 100 илјади евра. Меѓутоа, тоа не значи дека банките ќе ги пропуштаат сите трансакции и нема да применуваат одредени контролни процеси за нивно согледување од аспект на регулативните барања за спречување на перењето пари и финансирањето тероризам, како што тоа впрочем го прават и банките во останатите земји од СЕПА и светот. 

Банкарство: Во моментов, за да платиме одмор во Грција или школување во некоја европска земја неопходно е да приложиме сет документи со цел да ја потврдиме основата на ова плаќање. Најчесто се бара фактура или договор, во спротивно не може да се плати. Од друга страна, трошоците за овој тип плаќања се исклучително високи во моментов. Ќе можеме ли без проблем да плаќаме онлајн во странство или да префрламе пари на европски сметки преку ефикасен процес и без дополнителни трошоци?

Емилија Нацевска: Народната банка веќе го олесни преносот на парични средства кон странство преку измена на постоечката подзаконска регулатива којашто е во примена од јануари оваа година, со којашто понатаму не се бара приложување документи за тековните трансакции, како што е плаќањето одмор или школарина во странство. Со влезот на земјата во СЕПА, преносот на парични средства во евра дополнително ќе се поедностави и ќе се забрза, овозможувајќи им на граѓаните преку користење на своите мобилни апликации да ги извршуваат плаќањата во евра на лесен начин со внесување минимален сет податоци во платниот налог. Покрај ова, трошоците за пренос на паричните средства во евра ќе се намалат имајќи предвид дека во СЕПА првенствено се применува принципот на поделба на трошоците, односно плаќачот ги намирува трошоците кон сопствената банка, а примачот ги презема трошоците на неговата банка. Во моментов, многу често во преносот на паричните средства се вклучени повеќе странски кореспондентни банки коишто наплатуваат дополнителни трошоци, поради што тие паѓаат на товар на плаќачот и ги зголемуваат вкупните трошоци на плаќањето. Во иднина, овие дополнителни трошоци за плаќањата во евра во СЕПА ќе бидат отстранети.

Банкарство: Голем дел од нашите граѓани работат како хонорарни работници во странство и платата ја примаат на својата девизна сметка во Македонија за што плаќаат само персонален данок. Но, за приливот да се распореди е потребен документ како фактура или договор за да се потврди трансакцијата. Дали во иднина македонските граѓани ќе мора да ги носат овие документи во банка кога ќе добијат пари од странство или ова правило ќе се укине?

Емилија Нацевска: Покрај на страната на одливните плаќања, Народната банка веќе презема активности за олеснување на извршувањето и на приливните плаќања. Во таа смисла, се работи на приспособување на подзаконската регулатива со што ќе се овозможи приливите од странство да му се ставаат на располагање на платежната сметка на примачот веднаш, а најдоцна следниот работен ден, без приложување документи за причината на приливот кај најголемиот дел од приливите од странство, со исклучок на одредени приливи поврзани со капиталните трансакции за коишто се предвидени законски ограничувања до влезот на земјата во Европската Унија. 

Банкарство: Голем дел од мерките на претпазливост при девизни плаќања или девизни приливи произлегуваат од Законот за девизен платен промет. Дали и кога се планира спроведување на одредени промени во овој закон со цел да се приспособи на СЕПА и да се поедностави работењето со странски плаќања и какви промени ќе се воведат?

Емилија Нацевска: Измени на Законот за девизно работење беа направени во февруари оваа година, со кои меѓу другото се овозможува покрај банките, плаќања кон странство да даваат и други даватели на платежни услуги, како што се штедилниците, платежните институции и институциите за електронски пари. Со нивното вклучување на пазарот на платежни услуги се очекува дека ќе се засилат конкуренцијата и иновациите коишто би им овозможиле на граѓаните и на компаниите да ги користат придобивките од примената на најновите финтек-решенија во платежната сфера овозможувајќи им едноставни, брзи и евтини плаќања во земјата и странство. За таа цел, Народната банка во моментов ја приспособува подзаконската регулатива којашто произлегува од Законот за девизно работење и таа ќе го олесни дополнително извршувањето на прекуграничните плаќања. 

Банкарство: Какви придобивки ќе имаат компаниите од членството на Македонија во СЕПА? Ќе им се поедностави ли плаќањето кон странски добавувачи и наплатата од клиенти во Европа?

Емилија Нацевска: Компаниите исто така ќе ги почувствуваат придобивките имајќи предвид дека со влезот на земјата во СЕПА се обезбедува подобрен пристап до пазарот на Европската Унија. Со стандардизирани и рационализирани процеси на плаќање коишто подразбираат користење и поефикасни платежни услуги како што е директното задолжување, компаниите ќе можат да се вклучат во прекугранична трговија со поголема леснотија, поттикнувајќи го економскиот раст и регионалната интеграција. Анализата на Светската банка за трошоците за прекугранични плаќања во евра за микропретпријатијата, малите и средните претпријатија во Западен Балкан открива дека преносот на 5.000 евра од Европската Унија до земјите од Западен Балкан чини околу 12 пати повеќе отколку помеѓу земјите на Европската Унија. Ова е значителен јаз кај трошоците коишто сега паѓаат на товар на компаниите во земјата во споредба со трошоците на компаниите во Европската Унија, за кој очекуваме дека значително ќе се стесни со влезот во СЕПА. 

Банкарство: Рокови имаме и извесно е дека плаќањата преку СЕПА доаѓаат во Македонија. Дали банките ќе имаат задолжителна обврска да ги воведат овие услуги и во електронското/мобилното банкарство или Народната банка ќе дозволи да бидат достапни само на шалтер? Кои стандарди ќе мора да ги исполнат банките и што ќе бара Народната банка од нив?

Емилија Нацевска: Самата идеја за воспоставување на СЕПА во Европа е инспирирана од потребата за олеснување на електронското извршување на прекуграничните плаќања во евра помеѓу земјите од Европската Унија, Европската економска област и уште неколку други земји како што се Обединетото Кралство, Швајцарија, Андора, Ватикан, Монако и Сан Марино, а од неодамна и Албанија, Молдавија, Црна Гора и нашата земја. Оттука, банките ќе ги приспособат своите информациски системи со цел да им овозможат на граѓаните и компаниите олеснето електронско иницирање на прекуграничните плаќања во евра со користење на електронското и мобилното банкарство. Секако, банките ќе ги овозможат овие услуги и на шалтерите за клиентите коишто го претпочитаат овој начин на извршување на плаќањата, иако трендовите се во прилог на сѐ поголемо електронско извршување на плаќањата. 

Во однос на стандардите коишто треба да ги исполнат банките, првенствено ќе треба да го применат меѓународниот стандард ИСО 20022 којшто се користи за размена на пораки помеѓу учесниците во платните системи во СЕПА и којшто од ноември 2025 година станува задолжителен стандард којшто ќе го применува и глобалната мрежа за размена на пораки СВИФТ.

Банкарство: Македонија стана дел од СЕПА, но што ни претстои до целосното спроведување? Кои се следните чекори што треба да се преземат за граѓаните и компаниите да можат практично да ги користат придобивките од ова членство?

Емилија Нацевска: Заради навремена подготовка на банките, Народната банка во соработка со Светската банка, организира неколку работилници на кои присуствуваа експертски тимови од Европскиот совет за плаќања, Светската банка, Европската централна банка, како и други релевантни претставници од банкарската индустрија во Европската Унија. На овие работилници беа презентирани и детално објаснети релевантните прашања за практичното приклучување на нашите банки во платните системи во СЕПА. Во моментов, банките водат преговори со деловни банки од Европската Унија коишто веќе се директни учеснички во платните системи во СЕПА, за да ги поддржат процесите на плаќањата од и кон нашата земја. Истовремено, банките засилено работат на приспособување на нивните информациски системи во согласност со техничките барања на платните системи во СЕПА коишто го користат стандардот ИСО 20022 при извршувањето на плаќањата во евра. Банките треба да ја презентираат својата правна, оперативна и техничка подготвеност во барањето за пристап до платните системи во СЕПА, коешто секоја банка треба да го поднесе индивидуално до Европскиот совет за плаќања, најдоцна до 22 август 2025 година. Доколку банката ги исполнува предвидените правни, технички и оперативни услови, по оцена на Европскиот совет за плаќања, ќе ѝ биде овозможено да извршува плаќања во евра во СЕПА почнувајќи од 5 октомври 2025 година, кога Европскиот совет за плаќања, како што и официјално соопшти ќе го отвори прозорецот за приклучување на банките од нашата земја во СЕПА.

Преземањето на авторски содржини (текстови и фотографии) од оваа страница е строго забрането без претходно писмено одобрение и е предмет на условите наведени на следниот линк.

Денес, 15 март, го одбележуваме Светскиот ден на правата на потрошувачите – ден посветен на подигнување на глобалната свест за заштита на потрошувачите, нивните права и предизвиците со кои се соочуваат во современиот пазар. Во услови на растечка дигитализација, нови економски предизвици и брз развој на технологијата, потребата од ефикасна заштита и едукација на потрошувачите станува сè поизразена.

Организацијата на потрошувачи на Македонија има клучна улога во оваа област, активно работи на зајакнување на свесноста, давање совети, развивање алатки и соработка со домашни и меѓународни партнери за подобрување на пазарната рамнотежа и заштита на интересите на граѓаните.

На овие теми, во продолжение разговараме со г-ѓа Маријана Лончар-Велкова, претседателка на Организацијата на потрошувачи на Македонија (ОПМ).

Банкарство.мк: Како ја оценувате свесноста на македонските потрошувачи во однос на нивните права? Дали граѓаните доволно ги користат механизмите за заштита на правата што им се на располагање?

Маријана Лончар-Велкова: Ова прашање беше од голем интерес за нас, особено по донесувањето на новиот Закон за заштита на потрошувачите. Затоа изработивме и спроведовме прашалник кој се однесуваше на тоа колку потрошувачите ги познаваат своите права. Над 500 испитаници одговорија на Фејсбук, а од одговорите согледавме дека граѓаните се свесни за своите права и во добар дел ги познаваат. Меѓутоа, останува фактот дека само 34% од испитаниците го знаат точниот законски рок од 14 дена во кој имаат право да се повлечат од договорот склучен на далечина (договор со кој се обврзале за купување на одреден производ или користење услуга преку интернет или друго средство за комуникација).

Од друга страна, 76% од испитаниците се запознаени со правото дека на трговецот му е забрането да наплатува известување или опомена во случај на доцнење со наплата на доспеани парични обврски од страна на потрошувачите.

Ги посочив овие одговори затоа што проблемите во овие области се актуелни. Во првиот случај, тоа е онлајн купувањето, каде што најмногу измами се случуваат преку социјалните мрежи, како што е Фејсбук. Потрошувачите треба да знаат дека доколку рокот за повлекување од договорот од 14 дена не е наведен во понудата за производите што се продаваат на Фејсбук, тоа е доволен индикатор дека не станува збор за регистриран трговец. Како резултат на тоа, најчесто нема да можат да си ги остварат своите права, што во праксата е чест случај.

Во вториот случај, најголем дел од потрошувачите сметаат дека оваа одредба се однесува само на давателите на јавни услуги, односно дека тие не смеат да наплатуваат опомени за задоцнето плаќање. Меѓутоа, малкумина знаат дека оваа одредба важи за сите трговци, вклучително и за сите даватели на финансиски услуги, согласно Законот за заштита на потрошувачите.

Механизмите за заштита се користат во целиот систем за заштита на потрошувачите, но сепак има проблеми со времетраењето на решавањето на спорот. Ова е особено евидентно во времето што му е потребно на инспекциското тело да одговори на поднесена претставка од потрошувач – рокот изнесува 30 дена, што според мене е предолг период за постапување по предметот. Сепак, евидентно е дека во сè поголем број случаи, кога Организацијата на потрошувачи на Македонија (ОПМ) реагира до трговците, тие побрзо го решаваат проблемот со потрошувачот. Ова укажува на зголемена свест кај трговците и примена на добри практики. Особено подобрување се забележува по воведувањето на т.н. потрошувачки приговор во Законот за заштита на потрошувачите, со кој трговецот е должен во рок од 15 дена да одговори на приговорот на потрошувачот.

Сепак, напоменувам дека овој закон е доста комплексен и до одреден степен е усогласен со Директивите за заштита на потрошувачите кои се на сила во ЕУ. Во секој случај, треба да се има предвид дека потрошувачкото право е динамично, а примената на директивите постојано се преиспитува од страна на Европската комисија. Често доаѓа до нивни измени или носење нови директиви во оваа област, па затоа се очекува и нашето законодавство да ги следи овие промени во рамките на евроинтегративните процеси.

Банкарство.мк: Сведоци сме на глобален тренд на раст на цените, што значително влијае на стандардот на граѓаните. Дали Организацијата за потрошувачи на Македонија забележува зголемен број на поплаки во врска со некоректно зголемување на цените, измами или неетички пазарни практики?

Маријана Лончар-Велкова: Покачувањето на цените на храната, средствата за хигиена и другите производи предизвика многу реакции во јавноста. Нашата организација јавно реагираше и побара да се преземат построги мерки, иако тие можеби не се целосно прифатливи во пазарната економија, како што се ограничување на маржите на основните прехранбени производи или плафонирање на цените. Целта беше да се заштити стандардот на граѓаните и да се стабилизираат цените. Сепак, по истекот на овие мерки, цените повторно почнаа нагло да растат.

Дополнително, се соочивме со одложената примена и неприменување на Законот за нефер трговски практики. Истовремено, Комисијата за заштита на конкуренцијата поведе постапки против одредени трговци за прекршување на овој закон. Во други случаи, се појави основано сомнение за картелско договарање меѓу одредени трговци, по што беа поведени соодветни постапки од страна на Комисијата.

Посочивме и дека покачувањето на цените на полисите за осигурување од автоодговорност за 15% од страна на сите осигурителни компании во април/мај е доволна основа Комисијата за заштита на конкуренцијата да го преиспита ваквото однесување и да поведе постапка. Всушност, сведоци сме дека една од постапките за картелско здружување се однесува токму на осигурителните компании.

ОПМ, врз основа на барање од оштетени потрошувачи, како овластено тело за заштита на колективните интереси на потрошувачите, поведе постапки за обештетување на граѓаните против дел од осигурителните компании пред судовите.

Банкарство.мк: Онлајн купувањето сè повеќе доминира, но во исто време се зголемуваат и поплаките за неиспорачани или неквалитетни производи, скриени трошоци и проблеми со поврат на средства нешто што повеќе се јавува поради продавниците на социјалните медиуми кои не се легални, но ја погодуваат е-трговијата. Кои се најчестите поплаки што ги добивате во врска со е-трговијата и трговијата преку социјални медиуми (Фејсбук0Инстаграм шоп) и како потрошувачите можат најдобро да се заштитат?

Маријана Лончар-Велкова: Значителен број поплаки добиени во нашето советувалиште во 2024 година се однесуваат на онлајн, односно интернет купувањето преку социјалните мрежи. Најголем проблем за потрошувачите претставува нелегалната продажба на Фејсбук и другите социјални медиуми, каде што најчесто се измамени и оштетени. Тие добиваат производи со поинакви карактеристики од нарачаните, производи со недостатоци или целосно неупотребливи артикли.

Потрошувачите што поднесуваат поплаки во овој сегмент најчесто се жалат на нелегалната онлајн продажба преку социјалните мрежи, каде што биле измамени преку заведувачко рекламирање од лажни продавачи. Овие продавачи креираат профили на социјалните мрежи, но не се регистрирани како правни лица. Во такви случаи настануваат проблеми кога потрошувачите купуваат производи преку вакви профили, особено кога продавачите им испраќаат неквалитетни, оштетени или сосема различни производи од нарачаните, без да издадат фискална сметка или фактура. Поради ова, потрошувачите немаат можност да ги вратат или заменат производите.

Кога станува збор за онлајн купувањето, потрошувачите најчесто набавуваат облека и обувки, потоа накит, мебел, мали куќни апарати и производи со помала вредност.

Банкарство.мк: Во Македонија сè уште постои предизвик со транспарентноста на давателите на финансиски услуги. Дали сметате дека банките, осигурителните компании и другите финансиски институции ги информираат граѓаните доволно јасно за условите на нивните услуги, особено кај кредитите и осигурувањето?

Маријана Лончар-Велкова: Според поплаките добиени во советувалиштето на ОПМ, во однос на финансиските услуги, најголем дел од жалбите во изминатата година се однесуваа на осигурителните компании, особено во врска со прекумерно наплатени износи за полиси за автоодговорност. Останатите поплаки се во доменот на кредитните производи што ги нудат банките, вклучувајќи високи променливи каматни стапки, проблеми со картички и трансакции, како и финансиските друштва, каде што имаше поплаки за наплата на опомени за задоцнето плаќање и високи трошоци, кои често пати го надминуваат долгот два до три пати.

Во рамки на проектот „Јакнење на правата на потрошувачите во финансиските услуги“, финансиран од Европската организација на потрошувачи (BEUC), ОПМ во текот на 2024 година ја изработи платформата „Пријави проблем за финансиски услуги“. Преку оваа платформа, сите оштетени потрошувачи можат да пријават проблем со одреден давател на финансиски услуги, а ние ќе се обидеме да го решиме по институционален пат – спогодбено преку надлежните институции или, доколку е потребно, со поведување судска постапка пред надлежен суд.

Банкарство.мк: Паралелно со дигитализацијата, сè почести се и онлајн измамите поврзани со финансиските услуги. Дали Организацијата за потрошувачи добива поплаки од граѓаните за такви случаи? Што би препорачале како најдобар начин за заштита од финансиски измами?

Маријана Лончар-Велкова: Овие измами се многу чести, но бидејќи е потребна брза интервенција, ОПМ ги упатува граѓаните да побараат помош од надлежните институции, како и веднаш да го пријават случајот во својата банка.

Од друга страна, ги советуваме потрошувачите да бидат внимателни при споделување лични или финансиски податоци, лозинки или броеви на кредитни картички преку СМС-пораки, е-пошта и слични канали. Исто така, препорачуваме редовно проверување на состојбата на сметките, следење на трансакциите и анализирање на извештаите. Доколку забележат трансакции што не ги направиле, недостаток на средства или други нерегуларности, веднаш треба да го пријават тоа во банката.

Особено е важно да користат силни лозинки и да бидат внимателни при онлајн купување, односно да купуваат само од доверливи веб-страници. Во нашите совети нагласуваме дека е многу ризично да се користат јавни Wi-Fi мрежи за финансиски трансакции.

Банкарство.мк: Европската Унија воведува сè построги регулативи за заштита на потрошувачите, особено во однос на зелената економија и правото на поправка на производите. Дали сметате дека Македонија треба да направи законски измени за подобра заштита на потрошувачите во овие области?

Маријана Лончар-Велкова: Секако, законската регулатива треба да се унапреди за подобра заштита на потрошувачите, кои всушност ја предводат зелената транзиција. Остварувањето на правото на поправка на производите ќе придонесе за поголема одговорност кон животната средина од страна на потрошувачите.

Оваа директива треба да биде транспонирана во националното законодавство на земјите-членки и да започне со примена од 31 јули 2026 година. Целта е да се промовира поодржлива потрошувачка преку овозможување поправка и повторна употреба на стоките дури и по истекот на гаранцијата за производот.

Воедно, оваа директива го остварува приоритетот на Европската комисија за зелена транзиција, особено преку Европскиот зелен договор. Таа треба да се согледа во координација со Директивата за екодизајн, која треба да биде заменета со Регулативата за екодизајн за одржливи производи. Преку оваа регулатива, мерките за екодизајн ќе промовираат поправка на производите со поставување барања за нивниот дизајн и достапноста на резервните делови.

Оваа директива, исто така, ја надополнува Директивата за зајакнување на потрошувачите во зелената транзиција, чија цел е да им обезбеди на потрошувачите подобри информации за издржливоста и поправливоста на стоките на продажното место.

Правото на поправка им овозможува на потрошувачите да ги поправат производите кога ќе се расипат, наместо да ги фрлаат и купуваат нови. Со тоа, ќе се намали отпадот и загадувањето од старите производи, што директно ја поддржува зелената економија. Истовремено, ова право ќе го стимулира развојот на услужниот сектор кој нуди поправки, што може да придонесе и за економски раст.

Поради позитивните аспекти на оваа правна регулатива, неопходно е нејзино воведување во нашето законодавство. Со тоа ќе се дефинираат нови правила за поправка на производите, а компаниите ќе бидат поттикнати да произведуваат поиздржливи производи.

Банкарство.мк: Како гледате на иднината на потрошувачките права во Македонија? Дали има простор за подобрување на механизмите за заштита и кои се клучните чекори што треба да се преземат за да се унапреди оваа област?

Маријана Лончар-Велкова: Правата на потрошувачите во Република Северна Македонија не треба да заостануваат зад оние на потрошувачите во Европската Унија. Македонските потрошувачи треба да уживаат исти права како и европските, а за тоа е потребно континуирано усогласување на националната правна регулатива со европската.

Иако во државата е воспоставен систем за заштита на потрошувачите, тоа не е доволно. Потребно е јакнење на институциите и нивните капацитети, а доколку е неопходно, треба да се размисли и за создавање нови институции или интегрирање на постоечките, со цел подобрување на заштитата на потрошувачите и зајакнување на довербата во системот.

Истовремено, неопходно е да се јакнат капацитетите на здруженијата за заштита на потрошувачите, кои треба да располагаат со постојани материјални средства за спроведување на нивните основни активности. Ова вклучува советување и застапување на потрошувачите, одржување на платформите за пријавување проблеми, едукација на граѓаните и унапредување на заштитата на животната средина и природата.

Прашалникот го состави и интервјуто го уреди Филип Чижбановски.

Преземањето на авторски содржини (текстови и фотографии) од оваа страница е строго забрането без претходно писмено одобрение и е предмет на условите наведени на следниот линк.