Во последните години, дигиталните пари бележат експоненцијален раст на глобално ниво, процес кој беше дополнително забрзан за време на пандемијата на коронавирусот. Швајцарија, како високо дигитализирана економија, не е исклучок од овој тренд.

Мобилната апликација за плаќање „Twint“, развиена од швајцарските финансиски институции, стана клучен двигател на промената во навиките на потрошувачите. Во 2023 година, преку „Twint“ се реализирале над 773 милиони трансакции, што претставува раст од 31% во споредба со претходната година. За илустрација, во 2017 година, кога апликацијата штотуку беше лансирана, биле регистрирани само 4 милиони трансакции, податок кој говори за нејзиниот импресивен раст и прифаќање.

Сепак, и покрај овој дигитален напредок, истражувањата покажуваат дека Швајцарците сè уште покажуваат силна наклонетост кон готовината. Студија спроведена од Универзитетот за применети науки во Цирих (ZHAW) и Универзитетот во Сент Гален открива дека и во 2023 година, физичките пари биле позастапени во споредба со дигиталните за одредени типови на трансакции, тренд кој се променил дури неодамна.

Швајцарската јавност стравува од сценарио слично на она во нордиските земји, особено Шведска, каде што готовината практично исчезна од секојдневната употреба. Во тој контекст, движењето „Швајцарска слобода“, кое се појави како реакција на мерките во време на пандемијата, официјално поднесе иницијатива до властите со барање за уставна гаранција за опстанокот на готовината. Целта е да се обезбеди дека швајцарскиот франк ќе остане достапен во физичка форма, без оглед на технолошкиот напредок.

Овие грижи не се неосновани. Анкета спроведена од Швајцарската национална банка (SNB) открива дека дури 95% од жителите на Швајцарија сакаат готовината да остане достапна. Причината? Флексибилноста и слободата што ја нуди готовината, нешто што многу граѓани не се подготвени да го жртвуваат во корист на дигиталната удобност.

Во споредба со другите европски земји, Швајцарија има значително пофлексибилен режим за користење и транспорт на готовина. Во земји како Франција и Италија, постои лимит од 1.000 евра за готовински плаќања, а во Грција тој лимит изнесува 500 евра. Иако Австрија, Кипар и Луксембург сè уште немаат такви ограничувања, Европската Унија планира да воведе лимит од 10.000 евра за готовински трансакции почнувајќи од 2027 година, како дел од засилената борба против перење пари и финансирање на тероризам.

Швајцарија, иако не е членка на ЕУ, го задржува својот суверенитет во однос на ова прашање. Единствениот услов е обврска за идентификација при готовински плаќања над 100.000 швајцарски франци, додека за носење готовина преку граница потребна е документација само ако тоа го побара царинската служба, и тоа за износи над 10.000 франци.

Заклучок:

Иако Швајцарија технолошки напредува и го прифаќа дигиталното плаќање, нејзините граѓани и институции и понатаму ја вреднуваат слободата и сигурноста што ја нуди готовината. Дискусијата за иднината на физичките пари останува жива – а во Швајцарија, барем засега, франкот во хартиена форма е тука да остане.

Македонската берза и Европската банка за обнова и развој (EBRD) согласно неодамна потпишаниот Меморандум за соработка, а заради промовирање на можностите за финансирање на компаниите преку пазарот на капитал и за зајакнување на врската помеѓу домашниот корпоративен сектор, финансиските посредници и инвеститорите организираа настан под мотото „Финансирајте се пазарно!“.

Во воведното излагање, Главниот извршен директор на Македонска берза, Иван Штериев, истакна: „Недостатокот на иницијални јавни понуди е прашање на сите прашања од аспект на понатамошниот развој на помалите пазари на капитал. Нашите активности на овој план, вклучително и овој настан, се насочени кон поттикнување на домашните компании посеопфатно да размислат за ова и да се одлучат на ваков чекор. Берзата, преку потпишаниот Меморандум со ЕБРД, обезбеди сериозен партнер во овие стратешки заложби. Двете институции во наредниот период заеднички и посветено ќе работат на конкретна поддршка на домашните компании што би одлучиле да се финансираат пазарно“.

Директорот за развој на пазарите на капитал во EBRD, Атила Тот, преку презентација на тема „Финансирање преку пазарот на капитал“, ги објасни клучните придобивки и потребните предуслови и чекори што компаниите треба да ги направат за успешно пазарно финансирање преку издавање акции или обврзници. Г-дин Тот нагласи дека пазарот на капитал нуди одржливи можности за раст, намалување на ризиците во работењето, поголема транспарентност и зголемување на довербата во компаниите, а успешно извршеното ИПО претставува почеток на дисциплиниран и одговорен развој на компанијата и потврда на нејзината долгорочна деловна стратегија.

На панел дискусијата на тема „Во какви компании сакаме да инвестираме?“, модерирана од г-дин Штериев учествуваа Васко Митев, Извршен директор на Илирика Инвестментс АД Скопје, Горан Марковски, Главен извршен директор на КБ Инвест АД Скопје, Маријан Николовски, Член на управен одбор во Триглав пензиско друштво АД Скопје и Владо Бојаџиевски, од локалната канцеларија на EBRD во Скопје. На панелот се отвори суштинска дебата за потенцијалот на македонскиот пазар да поддржи и апсорбира емисии на акции и обврзници, критериумите за инвестирање во истите, како и моменталната зрелост на домашните компании за оваа комплексна постапка. Од дискусијата произлегоа битни согледувања околу тајмингот на издавање на хартии од вредност, значењето и сеопфатноста на добрите интерни компаниски подготовки и соодветна надворешна експертиза, како и за важноста на транспарентноста и доброто корпоративно управување во функција на градење доверба кај инвеститорите.

Настанот кој се одржа на 29.04.2025 година заврши со презентација од страна на претставниците на EBRD кои ја прикажаа нивната понуда за македонските компании, со акцент на програмите за анализа на процесите, реструктуирање и поддршка во функција на поефикасно функционирање и полесен пристап до финансирање.

Стабилизацијата на глобалните финансиски пазари и умерениот нагорен тренд придонесоа за минимално, но позитивно придвижување и на Македонската берза. И покрај одредените знаци на закрепнување, пазарот и понатаму е под влијание на големата неизвесност поврзана со глобалните макроекономски и геополитички случувања.

На светско ниво, берзите бележат благо закрепнување, поттикнато од охрабрувачките макроекономски сигнали и очекувањата за понатамошна монетарна релаксација од страна на водечките централни банки. Сепак, вниманието на инвеститорите останува насочено кон новите економски податоци и следните потези на монетарните власти.

Сличен тренд е забележан и на домашниот пазар, каде што индексот МБИ 10 денеска оствари пораст од 0,32%, достигнувајќи ниво од 10.162,42 индексни поени. Овој резултат укажува на стабилизирачки тренд и претпазливост кај инвеститорите.

Најголеми добитници и губитници

Меѓу најуспешните компании денеска се најде Макстил АД Скопје, со раст на акцијата од 3,88%, додека Македонски Телеком забележа пораст од 1,79%. Макпетрол АД Скопје исто така имаше солиден раст од 1,55%.

Банкарскиот сектор покажа стабилност, при што НЛБ Банка оствари раст на акцијата од 0,78%, Комерцијална банка порасна за 0,44%, а Стопанска банка АД – Скопје за минимални 0,12%.

Од друга страна, фармацевтскиот сектор бележи пад, при што Алкалоид АД Скопје ја намали својата вредност за 1,16%, а Реплек АД Скопје за 0,64%.

Обем на тргување

Денешниот трговски ден беше умерен по обем. Најголем обем на тргување имаше Стопанска банка а.д. Битола, со 19.501 истргувани акции преку блок трансакции, по просечна цена од 4.714 денари по акција. Следуваше Макстил со 1.500 акции, а потоа Алкалоид со 373 акции. Телеком МК се најде на четвртото место со 138 акции.

Најмалиот обем го забележаа Фершпед и НЛБ Банка, со 10 и 3 акции, соодветно.

Иако денот не донесе значителни пресврти, оптимизмот кај инвеститорите расте, особено поради стабилизацијата на меѓународните пазари. Сепак, претпазливоста и внимателното следење на глобалните движења остануваат клучни, особено за помали пазари како македонскиот, кои се чувствителни на глобалните шокови.