Царините, како инструмент на трговската политика, традиционално имаат директно влијание врз физичката размена на стоки и услуги помеѓу државите. Тие претставуваат бариера која влијае на цените, достапноста и конкурентноста на производите на глобалниот пазар. Но, кога станува збор за криптовалутите кои се дигитални, децентрализирани форми на вредност, нивната природа ги прави суштински различни од традиционалните финансиски и трговски инструменти. Оттука, сѐ почесто се поставува прашањето какво ќе биде влијанието на ваквите мерки врз криптовалутите?

Криптовалутите поради својата природа, се релативно имуни на директно влијание од царините, бидејќи не се физички добра кои преминуваат граници. Сепак, индиректното влијание не е занемарливо. Зголемените царини меѓу економските сили како САД и Кина, или ЕУ и Русија, водат до нестабилност на традиционалните пазари, што често ги турка инвеститорите кон алтернативни средства, меѓу кои се криптовалутите, но и благородните метали, пред се златото.

Крипто наспроти фиат валутите и благородните метали

Во споредба со традиционалните пазари за тргување, криптовалутите се релативно нови, но веќе покажаа значајна отпорност и интерес кај инвеститорите, особено во време на економска неизвесност.

Фиат валутите, како што се доларот, еврото или јенот, се под контрола на централните банки и често се изложени на девалвација како резултат на инфлација, прекумерна емисија на пари или нестабилна монетарна политика. Особено во услови на политички или економски кризи, како што беше енергетската криза и Ковид-19 пандемијата, фиат валутите брзо ја губат својата куповна моќ. Наспроти тоа, криптовалутите, пред сѐ Биткоинот како најпозната и најсигурна криптовалута, се дизајнирани со ограничена понуда на токени, што им овозможува долгорочна заштита од инфлација, слично како златото.

Но, за разлика од златото, чија глобална понуда и понатаму расте благодарение на нови наоѓалишта и напредокот во технологијата за експлоатација, Биткоинот има однапред дефиниран алгоритам и математички ограничена понуда, вградена во неговиот протокол со максимум од 21 милион токени што некогаш ќе бидат пуштени во оптек. Оваа карактеристика му дава уникатна позиција на пазарот како дигитално средство со екстремно ограничена понуда, што го прави сѐ попривлечно за инвеститорите кои бараат заштита од инфлација и долгорочна вредност.

Од друга страна, благородните метали, посебно златото и среброто, историски се третираат како „сигурно прибежиште“ во време на глобални геополитички тензии, неизвесност во монетарната политика на водечките централни банки (како ФЕД или ЕЦБ) или во услови на променливи макроекономски показатели. Сепак, криптовалутите сè почесто го заземаат тоа место, особено кај помладите генерации и технолошки понапредни инвеститори, поради нивната транспарентност, ограничена понуда (како кај биткоинот), и независност од централизирани институции. Но, за разлика од златото и другите благородни метали, криптовалутите нудат поголема ликвидност, значително полесен транспорт, пониски трошоци за чување и поголем потенцијал за раст и пред сѐ не подлежат на царини.

Какви се очекувањата на експертите и аналитичарите?

Според мислењата на водечките аналитичари во крипто-секторот, како и на институции кои внимателно го следат овој пазар, криптовалутите ќе продолжат со раст и развој, особено поради зголемениот интерес од страна на институционалните инвеститори, развојот на блокчејн технологијата и прифаќањето и адоптацијата на самата технологија и криптовалутите од големите корпорации и финансиски институции. Регулаторната рамка, иако сѐ уште во развој, се очекува да донесе дополнителна доверба меѓу пошироката јавност и инвеститорите.

Очекувањата се дека во следните 5 до 10 години криптовалутите ќе имаат се поголема улога во глобалната економија, не само како средство за инвестиција, туку и како платежно средство, алатка за заштита на вредноста и дел од дигиталната трансформација на финансискиот сектор (вклучувајќи дигитални берзи, нови платформи за плаќање и блокчејн апликации).

И покрај тоа што краткорочното движење на цените на криптовалутите е подложно на висока волатилност, долгорочниот тренд според експертите покажува дека криптовалутите може да станат легитимна алтернатива на традиционалните финансиски инструменти, особено во време кога глобалната економија е под притисок.

Иако паметните апликации за плаќање преку мобилни телефони и други уреди стануваат сè поприсутни во Македонија, се поставува прашањето – дали граѓаните навистина ги користат? Од минатата година, корисниците добија пристап до Google Pay и Garmin Pay, додека повеќе домашни банки веќе нудат можност за мобилни плаќања преку свои апликации, овозможувајќи побрзи и поедноставни трансакции без физичка картичка.

Пазарна анализа: мобилни и дигитални паричници

Во моментот, повеќе банки во земјава нудат дигитални решенија за плаќање:

Стопанска банка: Google Pay, Garmin Pay

ПроКредит банка: Google Pay

Халкбанк: Halk Pay, Garmin Pay, Fidesmo Pay

НЛБ банка: NLB Pay, Google Pay, Garmin Pay

Комерцијална банка: Google Pay, Garmin Pay

Овие решенија се базирани на дигитализирање на дебитна или кредитна картичка во мобилен паричник, по што корисникот може да плаќа со својот телефон или паметен часовник – лесно, брзо и безбедно. Придобивките се јасни: мобилниот уред секогаш е при рака, ризикот од губење или кражба на картичката е намален, а плаќањето во странство е значително поедноставено.

Сепак, ваквите технологии и понатаму наидуваат на воздржаност кај македонските граѓани. Според податоците од Народната банка, кешот и понатаму е прв избор за плаќање, следен од дебитните картички. Кредитните картички се користат значително помалку, а дигиталните паричници – најмалку. Причините лежат во силно вкоренетите навики, ниска финансиска писменост и ограничена информираност за придобивките од новите технологии.

На пример, според последниот извештај на Народната банка (декември 2024), во земјава биле активни 1.935.109 картички со функција за подигнување и уплата на готовина, од кои 1.927.670 имале платежна функција. Од нив:

1.651.629 се дебитни картички

276.041 се кредитни картички

2.603 се картички со одложено задолжување

Но, само 131.749 картички биле дигитализирани за плаќање преку мобилен уред – што претставува едвај 6,8% од вкупниот број издадени картички. Иако оваа бројка е речиси двојно поголема од онаа на почетокот на 2024 година (под 70.000), сепак јасно е дека дигитализацијата напредува со ограничено темпо.

Еден од клучните фактори за ова е недостапноста на Apple Pay во Македонија. Бројни корисници на iPhone и Apple Watch се соочени со невозможност да ги дигитализираат своите картички, што директно го намалува бројот на потенцијални корисници на мобилни плаќања. Оваа празнина на пазарот претставува сериозен предизвик за понатамошната дигитална трансформација.

Дополнително, дел од трговците сè уште преферираат плаќање во кеш, што не оди во прилог на дигиталните услуги. За разлика од трговците во развиените западни земји, каде готовина речиси и не се користи, кај нас таа и понатаму има доминантна улога во секојдневната економија.

Заклучокот е јасен: иако техничките можности постојат, свесноста и подготвеноста за користење на дигитални паричници во Македонија остануваат на ниско ниво. За вистински продор на овие технологии ќе биде потребна поширока едукација, присуство на сите глобални платформи за плаќање – особено Apple Pay, како и променета перцепција кај граѓаните и бизнисите кон современите, безбедни и бесконтактни плаќања.

Последните податоци за индексот на потрошувачки цени (CPI) во САД покажуваат намалување од 3,1% на 2,8%, што е значителен показател за намалување на инфлацијата. Овој тренд на намалување на индексот на потрошувачки цени (CPI) е дополнително поткрепен со падот на базичната инфлација, која, исто така, бележи намалување во исто време. Таквите промени создаваат дилема во економската анализа: Дали ова претставува сигнал за стабилизација на инфлацијата и можност за продолжување на забавување на растот на цените или се работи само за краткотраен ефект кој може да биде променлив и нестабилен во периодот што следи?

Можни причини за падот на инфлацијата

Еден од најголемите фактори што довеле до падот на инфлацијата во САД може да се поврзе со слабеењето на цените на енергенсите, кои во последните месеци пораснаа со огромни брзини, но сега започнуваат да се стабилизираат и солидно да се намалуваат. Исто така, можеби има благ период на стабилизација на цените на храна и други основни потреби, што позитивно влијае на индексот на потрошувачки цени. Сепак, ако се погледне повнимателно, падот на инфлацијата може да биде и одраз на краткорочни фактори, како што се временски осцилации или привремени промени во понудата и побарувачката.

Дали ова е сигнал за забавување на инфлацијата или краткотраен ефект?

Иако податоците за инфлацијата покажуваат намалување, економистите остануваат внимателни и подготвени за можни повторни ценовни шокови. Има неколку клучни фактори што може да го променат трендот на инфлацијата:

• Промени во цените на нафтата и енергетските ресурси: Нараснувањето на цените на нафтата или на глобалните енергетски ресурси може повторно да ја зголеми инфлацијата.
• Продолжување на проблемите со синџирите на снабдување: Ваквите проблеми, ако не се решат во целост, можат да доведат до повторно зголемување на цените.

Затоа, падот на инфлацијата може да се смета за сигнал на краткотраен ефект, кој можеби ќе продолжи во периодот што следи, но не е гаранција дека трендот ќе биде траен.

Влијанието на трговската војна со Кина

Трговската војна помеѓу САД и Кина, како и напнатоста во глобалната трговија, може да има сериозни последици за инфлацијата во САД. Ако трговските бариери продолжат да се зголемуваат, тоа може да ги зголеми трошоците на увозот, што повторно ќе ја подгрее инфлацијата. Кина, како еден од најголемите трговски партнери на САД, игра клучна улога во глобалните синџири на снабдување, па секоја нестабилност во трговијата ќе ја почувствуваат цените на производите во САД. Можеби ќе има ефекти и на трошоците на работната сила, ако цената на увозните суровини и компоненти продолжи да расте.

Како ќе влијае американскиот претседател и ФЕД?

Американскиот претседател, со оглед на значењето на инфлацијата на политичката сцена, веројатно ќе изврши притисок на Федералните резерви да ги намалат каматните стапки и да започнат со квантитативно олеснување (QE) за да ја стимулираат економијата и да ја одржат ниска инфлацијата. Ова, пак, може да создаде притисок на ФЕД да ги намали каматните стапки за да ги поддржи бизнисите и потрошувачите во услови на трговска неизвесност.

ФЕД, сепак, ќе мора да биде внимателен со одлуките за квантитативно олеснување (QE), бидејќи долгорочниот ефект на таквите политики може да го зголеми кредитирањето и ризикот од „финансиски балон“, особено во насока на глобалната економска нестабилност. Влијанието од политичкиот притисок ќе зависи од вкупниот економски контекст и процената на ФЕД за долгорочните економски трендови.

Заклучок

Иако краткорочните податоци за инфлацијата изгледаат поволно, не може да се донесе брза пресуда за целосно забавување на инфлацијата. Влијанието од трговската војна со Кина и политичките притисоци врз ФЕД ќе бидат клучни фактори кои ќе влијаат на идните економски одлуки и ќе ја обликуваат политиката за инфлација во САД, но истовремено ќе го обликуваат и глобалниот економски тек!