Вредноста на акциите во рацете на американските домаќинства достигна историски рекорд, но сè поголемата зависност од берзата отвора прашања за ранливоста на личните финансии во случај на нагол пад на пазарот.

Според податоците на Федералните резерви, директните и индиректните вложувања во акции – вклучувајќи инвестициски фондови и пензиски планови – сочинуваат дури 45% од вкупниот финансиски имот на американските домаќинства во вториот квартал, што е најмногу досега.

Иако рекордните цени на акциите го зголемуваат богатството на граѓаните и им овозможуваат на поширок круг луѓе да профитираат од растот на корпоративна Америка, експертите предупредуваат дека тоа во исто време значи и поголема изложеност на потенцијален пад на пазарот, пренесува Biznis.ba.

„Балон“ потсетува на дот-ком ерата

Економистот Џон Хигинс од Capital Economics потсетува дека уделот на акции во сопственост на Американците денес е поголем отколку кон крајот на 1990-тите, непосредно пред пукањето на дот-ком балонoт.

„Тоа треба да биде аларм за инвеститорите, дури и ако растот поттикнат од ентузијазмот околу вештачката интелигенција потрае уште некое време“, наведува Хигинс.

S&P 500 индексот од април скокна за 33%, а од почетокот на годината за 13%, бележејќи дури 28 рекорди во 2025 година.

Големите технолошки компании – т.н. „Magnificent Seven“ (Alphabet, Amazon, Apple, Meta, Microsoft, Nvidia и Tesla) – се одговорни за 41% од вкупните годинешни добивки на индексот. Меѓутоа, нивната доминација значи дека инвеститорите сè повеќе зависат од успехот на мал број гиганти.

Странските инвеститори исто така на рекордно ниво

Не станува збор само за американските домаќинства – според податоците на ФЕД, и странските вложувачи држат најголем удел во американските акции во историјата.

Историјата, сепак, покажува дека рекордните нивоа на сопственост често претходат на пониски приноси и ја зголемуваат веројатноста за пад, предупредува Роб Андерсон од Ned Davis Research.

И додека берзата руши рекорди, сè повеќе се зборува за појавата на „К-обликувана економија“. Најбогатите Американци, чие богатство е силно врзано за акции, забрзано го зголемуваат својот имот, додека оние кои зависат од плата чувствуваат стагнација и инфлаторни притисоци.

Податоците на Moody’s Analytics покажуваат дека најбогатите 10% од граѓаните (со годишни приходи над 353.000 долари) сочинувале речиси половина од потрошувачката во САД во вториот квартал – што е рекорд од 1989 година.

Ризик за економијата во целина

Според зборовите на Кевин Гордон од Charles Schwab, растот на берзата во моментов ја стимулира потрошувачката, но спротивното важи во случај на подолготраен пад:

„Ако дојде до посериозен колапс, тоа би можело да ги погоди не само побогатите домаќинства кои сега ја носат економијата, туку и вкупното расположение на потрошувачите“, предупредува Гордон.

Американската берза изгледа незапирлива благодарение на еуфоријата околу вештачката интелигенција и доминацијата на технолошките гиганти, но историските податоци и сè поголемата зависност од акции укажуваат дека следниот пад би можел да има многу пошироки и подлабоки последици отколку пред само една деценија.

Формирањето на помошни тела на надзорните одбори, во кои клучна улога ќе имаат независните членови, е неопходно за донесување поквалитетни и пообјективни одлуки. Ова го истакна Горазд Поповски, директор на Секторот за правни работи во Стопанска банка Скопје, на 24-та Годишна конференција на Македонската берза, каде учествуваше како говорник на панел-дискусијата „Добри практики за корпоративно управување – норматива vs. пракса“.

Поповски посочи дека искуството на Стопанска банка Скопје е пример како независните членови можат да придонесат во креирањето на политики за наградување и именување.

„Во нашата банка уште во 2013 година беше формиран Одбор за наградување, кој подоцна ги прошири своите надлежности и стана Одбор за наградување и именување. Благодарение на неговата работа, воведен е систем на оценување на клучните перформанси на вработените, кој претставува основа за финансиската мотивација,“ изјави Поповски.

Тој нагласи дека ова тело има и значајна улога во процесите на донесување одлуки за плати и бонуси на вработените. „Ова тело одлучува за растот на платите и за доделувањето на бонусите врз основа на опсежни анализи и пазарни состојби. Најинтересно е што Одборот учествува и во носењето одлука за бонусот на главниот извршен директор, кој е исклучен од самиот процес,“ објасни Поповски.

Во своето излагање, тој се осврна и на прашањето на сукцесијата и флуктуацијата на вработени. „Сукцесијата не може да даде резултати на краток рок. Таа се планира во рок од три години и потоа се следи, мониторира и надградува. Во моментов во банката работиме на идентификување на таленти и идни лидери, а сегашните лидери ќе треба да предложат наследници и да ја прифатат таа одговорност,“ додаде Поповски.

Тој посочи дека телата на надзорните одбори мора да имаат улога и во идентификување на причините за одлив на кадарот. „Флуктуацијата, односно заминувањето на вработени од компанијата најчесто произлегува од финансиски причини или работниот амбиент, но некогаш и од несакани ситуации како здравствени проблеми. Поради тоа, сукцесијата треба да обезбеди континуитет и во вакви несакани околности,“ заклучи Поповски.

Различната возраст носи и различна склоност кон ризик, па затоа портфолиото на еден 25-годишен осигуреник не може да биде идентично со она на 50 или 60-годишник. Токму за ова, концептот на мултифондови претставува едно од најдобрите, ако не и најдоброто решение, бидејќи овозможува прилагодување на инвестиционите портфолија согласно возраста на членовите и годините до пензионирање.

На оваа тема на 24. Конференција на Македонската берза, како дел од панел дискусијата на тема „Што ќе донесат мултифондовите за пензиските членови и пазарот на капитал?“ говореше Горан Мартиноски, Раководител на сектор за управување со средства во КБ Прво пензиско друштво АД Скопје, кој посочи дека и во Македонија се работи на подготовка на законско решение за воведување мултифондови. „Во моментов постојат работни групи, но сè уште ги немаме сите детали,“ истакна тој.

Искуствата од останатите земји покажуваат дека најчесто се применуваат три вида портфолија:

Растечко портфолио – за најмладите членови, од вработување до 40 години, со однос 60% во инструменти со варијабилен принос (акции, инвестициски фондови) и 40% во инструменти со фиксен принос (обврзници).

Балансирано портфолио – за лица од 40/45 години до неколку години пред пензија, со структура слична на сегашните фондови: 30–40% варијабилен и 60–70% фиксен принос.

Конзервативно портфолио – за лицата пред пензионирање и самите пензионери, со очекуван принос од околу 4%.

Според Мартиноски, ваквиот систем би ги адресирал тековните предизвици и би донел подобри резултати за членовите на пензиските фондови.