Народната банка и Агенцијата за катастар на недвижности денеска потпишаа Меморандум за соработка, со кој се воспоставува рамка за унапредена размена на податоците и информации од заемен интерес, во функција на подобрување на аналитичките и институционалните активности на двете институции.

Меморандумот, кој го потпишаа гувернерот на Народната банка, д-р Трајко Славески, и директорот на Агенцијата за катастар на недвижности, Иван Живковски, претставува основа за систематска и безбедна размена на информации, пред сѐ од Регистарот на цени и закупнини што го води Катастарот како дел од Геодетско-катастарскиот информациски систем.

Преку оваа соработка, Народната банка ќе ги збогати анализите на ризиците од пазарот на недвижности како важен сегмент во рамки на нејзините активности за придонесување кон постигнување и одржување на финансиската стабилност.

Овој документ е одраз на заемната определба на Народната банка и Агенцијата за катастар на недвижности за интензивирање на меѓуинституционалната соработка, базирана на принципите на професионалност, транспарентност и ефикасност, во насока на унапредување на квалитетот на податоците и политиките од јавен интерес.

Во време кога корпоративната одговорност сè повеќе се сведува на зборови и кампањи, Flex Group избра да зборува со дела. Во месецот посветен на женското здравје, групацијата обезбедува бесплатни превентивни прегледи на дојка за сите свои вработени жени.

Flex Group, која ги обединува Flex Credit, Zemi Pari, Flex Broker, NAN и Flex Pay, денес брои речиси 400 вработени, од кои над 90% се жени. Со оваа иницијатива, групацијата испраќа силна порака дека грижата за вработените започнува со нивното здравје, како физичко, така и ментално. Наместо да чекаат институционални решенија или масовни акции, Flex Group ја презема одговорноста да овозможи превенција таму каде што може да направи вистинска разлика, на работното место.

„Во групации каде што жените се срцето на секојдневното функционирање, ваквите чекори не се само социјално одговорни, туку се и нужни. Превенцијата не смее да биде привилегија“, вели Јоана Спасовска, генерален директор на Flex Credit.

Во услови кога податоците за доцна дијагностицирање на рак на дојка во Македонија сè уште се загрижувачки, иницијативи како оваа се пример за тоа како приватниот сектор може да биде двигател на позитивни промени. Без многу бучава, но со искрена грижа и конкретни мерки.

Во времето пред дигиталната ера, смртта значеше апсолутен крај. Единствениот начин некој да продолжи да живее во сеќавањата на другите беше преку песни, спомени или историја. Но денес, технологијата и вештачката интелигенција го менуваат и тоа, па така смртта повеќе не мора да значи исчезнување.

Дигиталното јас што не умира

Кога човек ќе почине, неговото тело исчезнува — но не и неговото дигитално присуство. Фотографии, пораки, коментари, видеа и профили на социјалните мрежи остануваат живи со години, па дури и со децении по заминувањето.

Она што пред неколку години звучеше како сценарио од серијата Black Mirror денес е реалност: можно е некој да ве „врати“ во дигитална форма, без ваша дозвола.

Растот на дигиталната задгробна индустрија

Таквите „враќања“ веќе се претвораат во цела индустрија позната како Digital Afterlife Industry (DAI) – дигитална задгробна индустрија. Таа опфаќа услуги кои овозможуваат дел од нас да остане активен и достапен и по смртта – од управување со дигиталниот имот до сложени AI модели што го имитираат говорот и однесувањето на починатите.

Според анализата на Zion Market Research, глобалниот пазар на дигитално наследство во 2024 година вреди околу 22,5 милијарди долари, а се очекува да достигне дури 80 милијарди долари до 2034 година, со годишен раст од околу 13–14%.

Мртвиот интернет

Мртвите се сè поприсутни на интернет. Во 2012 година се проценуваше дека бројот на профили на починати корисници на Facebook расте за околу 19.000 дневно. До крајот на векот, можно е профилите на починати да го надминат бројот на живи корисници, претворајќи го Facebook во дигитална гробница.

Според истражување на Öhman & Watson (2018), бројот на профили на починати би можел да надмине 4,9 милијарди до 2100 година, дури и ако повеќе не се додаваат нови корисници.

Deadbot технологијата – оживување преку алгоритам

Зад идејата за дигитално „оживување“ стои сложена комбинација на технологии. AI системите собираат податоци од пораки, фотографии, видеа и објави на социјални мрежи, за потоа да создадат модел што го имитира стилот на пишување, гласот и мимиката на конкретната личност.

Така настануваат таканаречените deadbots – дигитални реплики на починати лица кои можат да „разговараат“ со живите, како chatbot, аудио или видео аватар.

Кој стои зад дигиталната реинкарнација

Првиот ваков проект, Eternime, се појави уште во 2014 година, со идеја да создаде дигитална бесмртност. Денес постојат бројни компании: HereAfter AI – овозможува снимање лични приказни и интервјуа кои стануваат интерактивни спомени. Replika – AI сопатник кој често се користи и како дигитална замена за починатите. StoryFile и Seance AI – овозможуваат видео-разговори со дигитални копии на личности. Дури и Microsoft има патент за chatbot што го имитира однесувањето на конкретна личност преку нејзините податоци од социјалните мрежи.

Комерцијализација на смртта и правни дилеми

Дигиталното наследство отвора и сериозни етички прашања. Според GDPR, правилата за заштита на лични податоци не важат за починати лица. Некои земји, како Франција, се обидуваат да воведат дополнителни механизми за заштита, но заедничка европска рамка сè уште нема.

Експертите предупредуваат дека е потребен јасен правен режим кој ќе ја регулира постапката со посмртни податоци, согласноста и ограничувањата за нивна употреба.

Емоции, технологија и манипулација

Зошто луѓето би сакале да го продолжат својот дигитален живот? Некои сакаат да остават порака за идните генерации, други бараат утеха по загуба. Но психолозите предупредуваат дека оваа илузија на присутност може да го отежне процесот на тагување и да создаде зависност од „виртуелните сенки“ на починатите.

Првиот покојник во судница

Во 2025 година во Аризона е забележан првиот случај каде што AI-клон на починато лице сведочел во судница. Моделот бил трениран на снимки од вистинскиот човек, а deepfake технологија го прикажала како постара верзија од себе. Судот изјавил дека оваа „изјава“ делумно влијаела на пресудата — и го отвори прашањето: дали дигиталните покојници треба да имаат право на глас?

Извори:

(Bankar.me)

(Lidermedia.hr)