По повод 25-годишниот јубилеј на Штедилница Можности, разговаравме со г-ѓа Крајчева, извршен директор на институцијата, за значењето на овој важен момент, клучните достигнувања и визијата за иднината. Во интервјуто, таа споделува како од скромни почетоци, Штедилница Можности прерасна во стабилен и доверлив финансиски партнер на илјадници граѓани и мали бизниси низ цела Македонија. Фокусот на микрофинансирање, финансиска едукација и дигитална трансформација се само дел од темите на разговорот, кои ја покажуваат нејзината посветеност на социјално одговорно и инклузивно работење.

Банкарство: Г-ѓа Крајчева, најпрво честитки за јубилејот! Како гледате на развојот на Штедилница Можности во изминатите 25 години и нејзината улога во финансискиот сектор во Македонија? Кои се клучните достигнувања што би ги издвоиле како најзначајни во историјата на Штедилница Можности?

Емилија Крајчева: Пред се сакам да се заблагодарам на честитката за јубилејот 25 години Штедилница Можности и благодарност и до Вас како медиум, што активно сте вклучени во објективно и едукативно информирање во делот на финансискиот пазар и трендовите поврзани со него.

25 години или четврт век постоење, претставуваат значаен јубилеј за нас и доказ дека сме изградиле институција која има долгорочна визија, одржлива стратегија и долгорочни релации со клиентите.

Штедилницата изминативе 25 години го следи трендот и развојот на финансискиот пазар, бидејќи тоа е и единствениот предуслов за да се одржите како институција. Станува збор за многу динамичен  и конкурентен пазар од една страна, но и значајно регулиран од НБРСМ од друга страна. За да се опстане и развива во ваква динамична средина потребно е многу посветеност, одговорност и истрајна работа. Фокусот  на Штедилница Можности е микрофинансирањето, нејзината улога и учество во делот на нано и микро кредитирањето е голема и значајна. Да се делува во тој сегмент е од големо значење особена за една економија како нашата, бидејќи се допира до еден сегмент на кредитирање за кој што е потребна голема посветеност, едукација а истовремено се поддржуваат физички лица и бизниси кои креираат нови работни места и учинок во екомонијата.

Довербата којашто ни е доверена од страна на штедачите сите овие 25 години исто така дава дополнителна вредност и сатисфакција во нашето работење и делување.

Особено сме горди што сме прва финансиска институција која уште пред 20 години ја препозна важноста на поддршка на домаќинствата во делот на инвестирање во енергетска ефикасност за нивните домови поддржувајќи инвестиции во одржливи решенија.

Преку  финансиската едукација, вложуваме во знаење и свесност, за граѓаните да носат подобри и поодговорни лични одлуки. Овие вредности се темелот на нашата мисија – поддршка на луѓето и нивни партнер за одржлив и инклузивен развој.

Вредност којашто ја создаваме се задоволни корисници – физички лица штедачи, претприемачи што ги поддржуваме, како и финансиски писмени млади генерации.

Банкарство: Како успеавте да изградите доверба кај клиентите и да се етаблирате како лидер меѓу штедилниците на македонскиот пазар?

Емилија Крајчева: Од скромни почетоци до модерна финансиска институција, штедилницата ги совлада сите предизвици и покажа дека вредностите како одговорност и грижа за заедницата се темелот на долгорочниот успех. Низ овие 25 години посветена работа, не само што ги унапредувавме своите услуги, исто така инвестиравме и во развој на човечкиот капитал, нови технологии и соработки. Особено сме благодарни на нашите вработени и довербата на нашите клиенти.

Довербата не се гради преку ноќ, градењето на истата е долг процес на многу работа и стратешки пристап кој е комбинација од транспарентност, квалитет на услуга, доследност и грижа и достапност за клиентот. Успеавме да останеме доследни на нашата мисија, поддршка на луѓето и нивните идеи. Нашите клиенти не се бројка, тоа се бројни успешни реализирани идеи и приказни кои се преточиле во фамилијарни бизниси, работни места и влијание во заедницата.  Секогаш се трудиме да ги разбереме реалните потреби на нашите клиенти и да понудиме решенија што навистина ќе  помогнат, а во исто време водејќи грижа да не бидат кредитно презадолжени. Брзата и персонализирана услуга, јасните и прилагодени продукти за секој клиент, сето тоа потврдено со одговорно кредитирање ја дава нашата формула за успех.

Банкарство: Штедилница Можности е препознатлива по поддршката на микро, мали и семејни бизниси. Кои производи и услуги денес ги нудите за да им овозможите полесно и поефикасно менаџирање со нивните финансии?

Емилија Крајчева: Да, штедилницата од своето основање до денес е препознатлива токму по поддршката што ја дава на микро, мали и семејни бизниси, која поддршка не е само финансиски средства, туку и  финансиско советување и едукација. Поддршката за овој сегмент значи прилагодување на кредитните продукти согласно нивните потреби, поволни кредити, финансиско советување и флексибилни услуги што им помагаат на овие бизниси, не само да опстанат туку и да растат, да инвестираат и да креираат одржливи работни места. Тоа исто така значи и градење долгорочни партнерства со локалната економија.

Во Штедилница Можности, веруваме во персонализиран пристап кон секој клиент. Нашите производи и услуги се внимателно дизајнирани според потребите, капацитетите и целите на различни групи корисници. Применуваме модел на сегментација кој придонесува за стабилност и квалитет на нашето кредитно портфолио.

Нудиме посебни решенија за микро и мали бизниси, фармери, индивидуални клиенти – вработени, пензионери и студенти. По анализа на профилот и потребите на секој клиент, заедно го избираме најсоодветниот финансиски производ или комбинација од услуги.

Банкарство: Какви се условите и пристапот кон кредитирање за физички лица – вработени, пензионери, студенти? Што ја издвојува Штедилница Можности од останатите финансиски институции во овој сегмент?

Емилија Крајчева: Условите и пристапот кон кредитирање на физички лица, сме фокусирани да ги прилагодиме на нивните финасиски можности со конкуретни ценовни услови, брзина во услуга и едноставна процедура, а при тоа во согласност со законската рамка. Применуваме индивидуален пристап, со брза обработка и поддршка во целиот процес, не само до момент на одобрување на кредитите, туку во целиот животен век на кредитната изложеност на клиентот. Штедилница Можности нуди лично внимание, доверлив однос, професионална комуникација со клиентите и понуда на решенија креирани според специфични потреби и сегмент. Главен фокус ни е доверба, стабилност и долгорочна соработка.

Банкарство: Како ја одржувате брзината, флексибилноста и ефикасноста во процесот на кредитирање и дали новоотворените финансиски друштва се конкуренција за вашиот сегмент на работа?

Емилија Крајчева: Брзината, флексибилноста и ефикасноста ги одржуваме преку добро организирани интерни процедури, кои се флексибилни и ги менуваме согласно потребите на клиентите, стручните тимови и директна комуникација со клиентите. Дел од процесите се децентрализирани на ниво на експозитури, но сето тоа носи во насока на постојано градење и развивање и на системот на контрола со цел одржување на квалитетна ефикасност на ниво на институција. Секако секој нов чинител на финансискиот пазар е потенцијална конкуренција, но ние на конкуренцијата гледаме позитивно, бидејќи нашите конкурентски предности кои ги издвојуваме се довербата која што ја градиме сите овие изминати 25 години, стабилност и деловен однос со клиентите, што тешко се постигнува на краток рок.

Банкарство: Обезбедување депозити е една од клучните и примарни активности на штедилниците. Кои се тековните понуди за штедење што ги нуди Штедилница Можности во своето портфолио и дали каматните стапки се поконкурентни во однос на банките? Дополнително, каква е вашата стратегија за промовирање на навиката за штедење?

Емилија Крајчева: Со гордост можеме да кажеме дека довербата која што ни ја даваат штедачите е од големо значење за нас, како една од примарните и клучни активности на штедилницата во делот на прибирање на денарски депозити од физички лица. Во моментот нашата понуда на штедни продукти се: денарски депозит и отворен денарски депозит со услови конкурентни на пазарот. Штедилницата нуди можност за месечно подигнување на камата или подигање по истекот на рокот на орочување. Сите депозити на Штедлиница Можности се осигурани и во Фондот за осигурување на депозити и примена на законот во тој дел. Стратегијата која што ја негуваме и развиваме сите овие години во делот на зголемување на навиките за штедње, генерално вклучува едноставни и флексибилни штедни продукти, редовна финансиска едукација и персонализирана поддршка, која мотивира одговорно и сигурно штедење кај клиентите за својата иднина. Штедењето го промовираме преку едукативни кампањи кај младата популација со цел кревање на свеста за штедење од рана возраст, индивидуални совети и преку поддршка на проекти за финансиска писменост.

Банкарство: Во 2023 година беше донесен нов закон за платежни услуги и платни системи од Народната банка. Дали се зголемија обврските и одговорностите на штедилниците со новиот закон и како овие промени влијаеа врз вашето работење?

Емилија Крајчева: Со промените кои што се во делот на платежни услуги и платни системи односно новиот Закон за платежни услуги и платни системи и подзаконските акти од Народна банка, за штедилницата секако се отвараат нови можности на кои што посветено се работи се цел да се искористат истите согласно делувањето на штедилницата.

Банкарство: Новиот Закон за платежни услуги и платни системи им овозможува на штедилниците да нудат платежни услуги. Колку Штедилница Можности е во тренд со дигиталната трансформација и какви новини и дигитални решенија може да очекуваат вашите клиенти во блиска иднина од аспект на нови услуги и производи?

Емилија Крајчева: Дигиталната трансформација не е еднократен процес, и тешко може било кој чинител во било која област да дефинира дека е целосно дигитално трансформиран, бидејќи тоа е тренд кој прогресивно се менува со многу брза динамика. Но, можеме да кажеме дека штедилицата има своја дигитална стратегија, гледаме можности во иднина на  дигитализација на одредени услуги, воведување на иновативни финансиски продукти како и проширување на поддршката за нашите клиенти физички лица и за микро и мали бизниси. Тоа  еден комплексен процес кој што бара макро пристап и е повеќенасочен процес, која бара дигитални реформи и едукација во пошироки размери. Секако штедилницата и во овој дел посветено работи со цел подобрување на услугите, зголемување на ефикасноста и олеснување на пристапот до финасии за сите постоечки но и потенцијални клиенти.

Банкарство: Штедилница Можности има 11 свои експозитури во 10 различни градови низ државата. Дали постојат планови за проширување на оваа мрежа на експозитури и отворање на нови во градовите во кои се уште не сте присутни?

Емилија Крајчева: Во изминатите години успешно изградивме мрежа која овозможува квалитетна и навремена услуга за нашите клиенти во различни региони низ државата. Континуирано ја следиме динамиката на пазарот и потребите на пазарот, и во таа насока, отворени сме за можности што ќе придонесат за понатамошен развој.

Наш фокус останува на подобрување на пристапноста – како преку физичко присуство, така и преку дигитални канали, со цел да бидеме уште поблиску до клиентите, без разлика каде се наоѓаат.

Штедилницата има експозитури во 10 градови низ државата, но тоа не значи дека градовите кои што немаат експозитури не се достапни за услугите на штедилницата, бидејќи нашите експозитури покриваат поголем регион од само градот во кој што се лоцирани. Секако ние внимателно ги анализираме потребите на пазарот, и доколку постои економска оправданост за истото секогаш постои можност и за одлука за нова експозитура.

Со речиси три децении искуство во системот на УЈП, Елена Петрова го презеде челното место во институцијата во момент кога дигитализацијата и транспарентноста се императив, а довербата на граѓаните во јавните институции – предизвик. Во првото ексклузивно интервју за Банкарство.мк, Петрова зборува за визијата за „нов лик” на УЈП, промените кои ќе следат и нејзиниот пристап во водењето на еден од најкритичните финансиски системи во земјата.

Банкарство: Го презедовте раководењето на УЈП во време на силни очекувања за реформи. Кои се првите чекори што ги преземавте за да го поставите новиот курс на институцијата?

Елена Петрова: Мојот мандат како Директор на Управата за јавни приходи започна пред десет месеци и стопанството и јавноста од самиот почеток очекуваат суштински реформи. Тоа го препознав како обврска и можност да поставиме јасен, долгорочен курс на трансформација во модерна и ефикасна администрација.

Првиот клучен чекор беше формулирање на визијата преку два стратешки документи:

• Стратешкиот план „Напред – во чекор со предизвиците и реалните можности“ и
• Реформската програма „Транзиција во дигиталниот свет“.

Овие документи не се само декларативни насоки, тие содржат структурирани програми и проекти. Клучниот фокус е на дигитализацијата, подобро управување со ризици, унапредување на корисничките услуги и градење доверба.

Но, визијата сама по себе не е доволна без капацитет за нејзина реализација. Затоа воспоставивме нов модел на управување преку функционални управувачки комитети и систематски пристап кон институционалните и даночните ризици. Отворивме комуникација со засегнатите страни за транспарентна промоција, намалување на отпорот и градење поддршка за реформите.

Посветена сум на оваа визија и верувам во водство преку личен пример. Моја задача е да обезбедам предуслови за спроведување на промените со видливи резултати. Нашата крајна цел е да создадеме промени со трајна вредност за даночните обврзници, државниот буџет и поширокото општество.

Банкарство: Најавивте трансформација и создавање „нов лик” на УЈП. Како практично ќе изгледа тоа за граѓаните и бизнисите – што ќе биде поинаку во нивната секојдневна комуникација со УЈП?

Елена Петрова: Точно, најавив создавање модерен лик на УЈП, што значи суштинска промена во пристапот, од администрација која „бара“, кон администрација која „соработува“. Целта е да изградиме правично, транспарентно и кооперативно опкружување кое за даночните обврзници и службениците. Со новиот пристап, очекуваме граѓаните и фирмите навремено и правилно да ги исполнуваат даночните обврски, чувствувајќи дека системот работи за нив и им обезбедува сигурност и поддршка.

Веќе спроведовме неколку суштински чекори:

• Формиравме Совет за даночна усогласеност – прва платформа за институционализиран дијалог меѓу УЈП и бизнис заедницата, форум за отворена дискусија за прашања, толкувања и препораки за подобрување на практиките;
• Воведовме механизам за независна проверка на приговорите по инспекциски контроли, со што обезбедуваме унифицираност, фер и усогласено постапување;
• Во очекување на покрупните дигитални реформи, воведуваме „брзи победи“ преку конкретни подобрувања во корисничките услуги што веднаш носат резултати.

Централна компонента во новиот деловен модел на УЈП е дигиталната трансформација, преку интегриран даночен еко-систем со деловните субјекти, другите државни органи и банките, за автоматизирано прибирање податоци во реално време, директно од изворот. Практично, ова ќе значи:

• Комуникација со даночните обврзници преку повеќе дигитални канали (веб, мобилни апликации, клиентски софтвери, контакт-центри);
• Услуги по стандардот „бесхартиено, бесконтактно и секогаш достапно”;
• Едноставни постапки за поднесување, усогласување и плаќање со помал трошок и помал ризик од грешки.

Конечната цел е модерен систем кој ќе обезбеди предвидливост и доследност, со помал административен товар и отворена комуникација.

Банкарство: Дигитализацијата е еден од столбовите на Вашата стратегија. Може ли да ни откриете какви нови дигитали алатки или услуги се подготвуваат за 2025 година?

Елена Петрова: Една од најновите услуги, достапна од пред три месеци, е „Електронското уверение за состојба на остварен доход“, преку системот е-Даночни услуги. Станува збор за целосно дигитална, автоматизирана и бесконтактна услуга, достапна 24/7, без потреба од физичко присуство. Уверението ги исполнува сите
стандарди за електронски документ и се користи во низа постапки – од аплицирање за стипендии до остварување права од социјална заштита. Во 2025 планираме целосна дигитализација на сите уверенија и потврди што ги издава УЈП.

Клучен проект за 2025 е воведувањето на е-Фактура – централизирана платформа за размена и обработка на електронски фактури. Системот ќе користи дигитални сертификати и ќе поддржува три канали: веб апликација, клиентски софтвер и систем-до-систем интеграција за поголеми субјекти.

Фактурите ќе бидат стандардизирани дигитални документи, со фолио број и QR код и ќе се доставуваат во електронско сандаче на купувачот, со можност за протест пред да станат прифатени. Дополнително, во системот ќе има можност за поднесување поврзани документи (испратници и сл.) што ќе го комплетира електронското досие на трансакцијата.

Придобивките за деловната заедница се повеќекратни: елиминирање на хартиена документација, намален административен товар и трошоци, можност за автоматизирано книжење преку вградените податоци во QR кодот, за автоматско полнење на ДДВ пријави и идно поврзување со банкарски системи за побрзи плаќања.

Проектот е-Фактура поставува темел за нова ера во дигиталната фискализација,
со значителен потенцијал за интеграција со финансискиот и банкарскиот сектор, а
со тоа и за подобрување на ликвидноста, предвидливоста и фискалната
транспарентност во целата економија.

Банкарство: Даночната култура кај нас сеуште се соочува со предизвици. Како планирате да го подобрите доброволното исполнување на обврските и довербата во системот?

Елена Петрова: Подобрувањето на даночната култура и доброволното исполнување на обврските е сложен процес што зависи од повеќе општествени, економски и институционални фактори, од пошироката слика за јавната доверба, перцепцијата за правичност и ефективноста на институциите. Иако УЈП не е единствениот чинител, имаме клучна улога во овој процес.

Во нашата оперативна стратегија, вклучуваме превентивни, меки и репресивни мерки. Главниот фокус е на превенцијата, да им помогнеме на обврзниците точно, навремено и самостојно да ги исполнат своите обврски, наместо ние да интервенираме ретроактивно и ex post преку контроли.

Во таа насока, УЈП обезбедува:

• јасни информации преку е-бази на знаење, брошури, контакт центар, веб и социјални медиуми
• обуки и директна комуникација
• потсетници за рокови и обврски.

Со новиот стратешки план, работиме на унапредување на овие услуги. Во тек е подготовка на спецификација за модерен Help Desk систем, како дел од пошироката дигитална трансформација.

Сепак, даночната евазија е присутна во сите системи и мора да се третира соодветно. Инвестираме во паметно таргетирани контроли, работиме на подобрување на анализата на ризик и вкрстени податоци од повеќе извори. Во стратешките документи е предвидено и централизирано складиште на податоци, напредни аналитички алатки и автоматизирано управување со предмети, што ќе овозможи автоматизирана, поефикасна и побрза реакција.

Најважно, граѓаните мора да видат дека УЈП дејствува објективно, неселективно и праведно, дека секој кој избегнува обврски се соочува со последици, а чесните обврзници се вреднувани и поддржани. Само така ќе изградиме доверба и ќе поттикнеме траен даночен морал.

Банкарство: Со оглед на Вашето искуство со големите даночни обврзници, како гледате на соработката со финансискиот сектор и кои реформи би помогнале за подобра фискална дисциплина?

Елена Петрова: Големите даночни обврзници се клучни за стабилноста на даночните приходи. Тие вообичаено имаат корпоративна стратегија со високи стандарди на општествена одговорност и усогласеност, но поради обемот и комплексноста на нивните трансакции, носат и повисок материјален ризик. Дури и ненамерна неусогласеност може да има значајно влијание врз даночните приходи.

Затоа, како и другите даночни администрации, и УЈП за големите даночни обврзници применува посебен пристап – издвоено администрирање со персонализиран фокус и комуникација. Уште во 2006 година ја основавме Дирекцијата за големи даночни обврзници, со цел унапредување на ефективноста и партнерскиот однос. Имав привилегија да ја водам оваа дирекција од основањето до 2013 година.

Во рамки на тековните реформи, воспоставуваме нов модел на соработка со големите даночни обврзници – „Хоризонтален мониторинг – Ваш даночник“. Овој современ концепт овозможува тековна, транспарентна и доверлива комуникација меѓу УЈП и обврзникот. За секој голем обврзник се назначува индивидуален даночен службеник, кој ќе биде достапен за навремено разјаснување на прашања, со што се создава простор за континуирано усогласување на сложените прашања преку доверлива и транспарентна комуникација и се минимизира можноста за доцно идентификување на евентуални грешки кои за двете страни може да имаат неповолни последици.

Веруваме дека овој пристап носи бројни придобивки: предвидливост, сигурност, фискална транспарентност, намалување на ризиците и унапредена доверба, што е особено важно за стабилен деловен амбиент.

Банкарство: Кои се трите главни пораки кои сакате да ги испратите до граѓаните и деловната заедница како нова директорка на УЈП?

Елена Петрова: Како директорка на УЈП, би сакала да испратам јасни пораки до граѓаните и деловната заедница.

Прво, се залагам за фер, транспарентен и предвидлив систем каде што правилата важат еднакво за сите, без селективност, без притисоци и без толеранција кон евазија. Довербата и дијалогот ни се прв избор.

Второ, дигитализацијата и паметната анализа на податоци се патот кон поголема ефикасност и правичност. Со тоа ќе ја подобриме наплатата, ќе ги детектираме ризиците навремено и ќе осигуриме дека секој плаќа според принципот „точен данок во точно време”.

Трето, довербата е двонасочна. Од УЈП очекувате фер, неселективен и професионален пристап и тоа е обврска што јас лично ја гарантирам. Но системот функционира само ако сите придонесуваат. Плаќањето даноци не е само законска, туку и граѓанска и деловна одговорност, која го одредува квалитетот на јавните услуги и добросостојбата на сите нас.

Во време на економска неизвесност и зголемена чувствителност на граѓаните кон безбедноста на нивните заштеди, улогата на Фондот за осигурување на депозити станува сè порелевантна. Фондот претставува клучен елемент во архитектурата на финансиската стабилност на земјата, обезбедувајќи сигурност за депонентите и доверба во банкарскиот систем.

Во ова интервју разговараме со Бехар Емини, директор на Фондот за осигурување на депозити на Република Северна Македонија, за историјатот и улогата на Фондот, за неговото функционирање во кризни ситуации како што беше случајот со Еуростандард банка, како и за активностите поврзани со едукација и подигнување на свеста на граѓаните. Дополнително, тој говори за значењето од меѓународната соработка и членството во IADI, како и за идните чекори и можни иновации во системот на осигурување на депозити.

Банкарство: Господине Емини, можете ли накратко да ни го претставите Фондот за осигурување на депозити на Р. Северна Македонија, кога е основан, со која цел и како е поставен неговиот модел на функционирање? Кои се главните надлежности на Фондот и каква улога има во одржувањето на стабилноста на финансискиот систем во Република Северна Македонија?

Бехар Емини: Фондот за осигурување на депозити на Република Северна Македонија претставува еден од трите столба на финансиската стабилност на државата. Основан е во 1997 година како Фонд за заштита на штедни влогови, како одговор на потребата за заштита на депонентите и зајакнување на довербата во банкарскиот систем, кој во тој период се соочуваше со значајни предизвици. Во 2000 година од акционерско друштво преминува во државна сопственост и се преименува во Фонд за осигурување на депозити.

Основната цел на Фондот е да обезбеди сигурност на заштедите на граѓаните и да придонесе кон зачувување на стабилноста на финансискиот систем преку ефикасен механизам за гаранција и исплата на обесштетување на осигурени депозити на население.

Фондот функционира според модел кој е усогласен со меѓународните стандарди и практики, пред сѐ со принципите на Меѓународната асоцијација на осигурители на депозити (IADI). Тој функционира како “кутија за исплата” што значи дека неговата основна задача е исплата на осигураните депозити во случај на пропаѓање на банка, без да се вклучува директно во процесите на санација или реструктуирање на банките. Во своето делување, Фондот ги осигурува депозитите на физичките лица до определен праг на обесштетување, кој е утврден со закон. Во моментов, тој износ изнесува 30.000 евра по депонент, по банка. Осигурувањето е уредено со закон. Секој граѓанин кој чува средства во банка која е членка на системот за осигурување е заштитен и нема обврска за дополнително пријавување на своите права.

Фондот е особено важен фактор во финансиската сигурност преку зачувување на довербата на граѓаните во банкарскиот сектор. Финансискиот систем може да функционира стабилно само доколку постои сигурност кај граѓаните дека нивните заштеди се безбедни.

Во таа смисла, Фондот дејствува како еден вид финансиски амортизер кој го ублажува шокот и го спречува ширењето на паника или несигурност меѓу населението при затворање на банка.

Преку своето внимателно и одговорно работење, Фондот за осигурување на депозити останува еден од столбовите на финансиската стабилност во државата, а со тоа и на економската сигурност на секој граѓанин.

Банкарство: Функционирање на Фондот во кризни ситуации – последен и најсвеж е примерот со Еуростандард банка. Функционирањето на Фондот за осигурување на депозити најчесто доаѓа во фокус кога се случува пропаѓање на банка, како што беше случајот со Еуростандард банка во 2020 година. Што се случи со депонентите на оваа банка кои имаа депозити, трансакциски сметки со парични средства и други влогови? Дали Фондот ги обештети само физичките лица или и правните субјекти?

Бехар Емини: Иако постоењето на Фондот за осигурување на депозити е постојано присутно во финансискиот систем, неговата улога станува највидлива во моменти на криза – особено кога се Народната банка ја одзема дозволата за работа на банка или штедилница. Таков беше случајот во 2020 година со Еуростандард банка, настан што го привлече вниманието на целата јавност и постави многу прашања за заштитата на депонентите.

Со одземањето на дозволата за работа на Еуростандард банка од страна на Народната банка, започна постапката за обесштетување на депонентите – физички лица во Еуростандард банка преку Фондот за осигурување на депозити. Главна задача на Фондот во овие случаи е веднаш и ефикасно да пристапи кон исплата на осигурените депозити, без непотребни административни пречки и со највисоко ниво на транспарентност и одговорност. Во рок 20 дена беше објавен почетокот на исплатата, а исплатата беше организирана преку 4 банки – исплатувачи.

Сите физички лица кои имаа депозити, трансакциски сметки или други парични влогови беа обесштетени до максималниот праг на обесштетување. Исплатата се вршеше преку банки-исплатувачи. На тој начин, Фондот ја исполни својата главна функција – да обезбеди финансиска сигурност во момент кога довербата во системот лесно може да се наруши.

Во првите 15 дена од почетокот на исплатата (15.09.2020 година) беа обесштетени 70% од пресметаните обврски за обесштетување, а до крајот на годината 2020, беа исплатени 90% од пресметаното обесштетување. Тоа го сметаме најголем успех во брзина и ниво на исплата, признаено и во европски рамки.

Важно е да се нагласи дека, според законската рамка која важи во Северна Македонија, Фондот за осигурување на депозити ги покрива само депозитите на физички лица. Тоа значи дека правните субјекти, како што се компании, здруженија или други деловни ентитети, не се опфатени со системот за осигурување. Тие подлежат на други правни и економски механизми во случаи на пропаѓање на банка.

Примерот со Еуростандард банка беше и останува конкретен показател за тоа како функционира системот за осигурување на депозити, но и колку е важно граѓаните навремено да бидат информирани за своите права и обврски во однос на банкарските услуги. Исклучително значајно беше тоа што исплатата се реализираше брзо, ефикасно и без поголеми компликации – што директно придонесе за зачувување на довербата во целиот банкарски сектор.

Ова искуство послужи и како поттик за дополнително унапредување на комуникациските протоколи, едукативните активности и интеринституционалната координација, со цел идните евентуални кризни ситуации да се третираат уште поефикасно и со уште поголема подготвеност.

Банкарство: Освен основната функција на гарантирање на депозити, Фондот има улога и во едукацијата на граѓаните за безбедноста на нивните заштеди. Кои се конкретните чекори што ги преземате за подигнување на финансиската писменост на граѓаните? Дали организирате едукативни кампањи, работилници и дали соработувате со други институции за подобрување на информираноста на населението за сигурноста на депозитите?

Бехар Емини: Осигурувањето на депозити, иако во основа претставува механизам за финансиска заштита на штедачите, има и многу пошироко значење кога станува збор за градењето доверба во финансискиот систем и подигнувањето на свеста кај граѓаните. Во Фондот за осигурување на депозити сметаме дека една од нашите најважни улоги, покрај техничката функција на гарантирање на депозити, е токму едукацијата на јавноста – создавање култура на финансиска писменост и разбирање на механизмите кои го штитат индивидуалниот капитал.

Граѓаните често се соочуваат со сложени информации кога станува збор за банкарскиот систем, а нејасноста создава несигурност и недоверба. Нашата мисија е да ја претвориме таа несигурност во знаење. Затоа континуирано работиме на приближување на темата за осигурување на депозити до сите категории на населението, на јазик кој е разбирлив, пристапен и релевантен за нивната секојдневна реалност.

Преку различни канали – телевизија, радио, социјални мрежи и интернет платформи спроведуваме едукативни кампањи кои имаат за цел да ги информираат граѓаните за тоа кои депозити се заштитени, до кој износ, како функционира механизмот на исплата во случај на банкарски колапс и зошто е важно да се штеди во формални финансиски институции. Информацијата не треба да остане во институциите, таа треба да стигне до секој граѓанин, особено до оние кои се најранливи на дезинформации или кои немаат лесен пристап до стручни совети.

Во рамки на нашите активности, посебно внимание посветуваме на младите. Веруваме дека основите на финансиската писменост треба да се постават уште во најраната возраст. Затоа реализираме работилници каде младите добиваат не само информации, туку и можност активно да поставуваат прашања и да учествуваат во дискусии за теми како што се штедење, управување со лични финансии и безбедност на депозитите.

Соработката со други институции е исто така клучна. Со Народната банка, Министерството за финансии, како и со други релевантни тела и организации, креираме синергии за поефикасно пренесување на пораките до пошироката јавност.

Дополнително, подготвуваме и дистрибуираме информативни материјали – брошури, видеа кои на визуелно атрактивен и едноставен начин ги објаснуваат клучните аспекти на нашата работа и правата на депонентите. Веруваме дека визуелната комуникација може значително да помогне во разбирањето на сложени теми, особено кај публика која можеби првпат се среќава со поимите од областа на финансиската безбедност. Во сето ова, водечката мисла ни е дека информиран граѓанин е сигурен граѓанин. Финансиската стабилност не зависи само од институциите, туку и од довербата што граѓаните ја имаат во нив. А, довербата се гради преку транспарентност, доследна комуникација и постојана едукација.

Банкарство: Во периодот од 21 ноември до 5 декември 2024 година, Фондот спроведе истражување на јавното мислење за информираноста на граѓаните за улогата и функцијата на Фондот. Што покажаа резултатите – дали граѓаните знаат дека нивните депозити се осигурани и до кој износ? Дали резултатите укажаа на потреба од дополнителни едукативни активности и дали Фондот планира конкретни активности за подобрување на свеста на граѓаните за сигурноста на нивните депозити?

Бехар Емини: Секоја институција која има за цел да го заштити јавниот интерес мора редовно да го слуша гласот на граѓаните – да ги разбере нивните ставови, дилеми, но и празнините во знаењето. Во таа насока, Фондот за осигурување на депозити, во периодот од 21 ноември до 5 декември 2024 година, спроведе сеопфатно истражување на јавното мислење, со цел да се измери нивото на информираност на граѓаните за неговата улога, функциите што ги извршува и правата што им припаѓаат на депонентите.

Резултатите од истражувањето понудија значаен увид и потврда и предизвик. Од една страна, охрабрувачки беше фактот што значителен број граѓани имаа основно сознание дека нивните депозити се осигурени и дека постои институција која ги штити во случај на пропаѓање на банка. Сепак, беше забележано дека многумина сѐ уште немаат прецизна информација за тоа до кој износ се осигурани депозитите, кои видови на влогови се покриени, како и кој точно е процесот на исплата доколку дојде до криза.

Истражувањето откри и дека постои значителна разлика во нивото на информираност помеѓу различни возрасни, образовни и географски групи. Граѓаните од урбаните средини покажаа нешто поголема запознаеност со темата, додека во руралните средини информациите сè уште не допираат во доволна мера. Ова ја потврди потребата за насочени и теренски ориентирани едукативни активности, кои ќе бидат прилагодени на различните категории на население.

Фондот ги прифати резултатите од истражувањето, не само како моментална слика, туку и како водилка за идно делување. Веќе се подготвуваат конкретни чекори за продлабочување на комуникацијата со јавноста, вклучувајќи нови информативни кампањи, посебни образовни програми за млади, интерактивни алатки преку дигитални платформи, како и локални настани и трибини за директна едукација на граѓаните.

Нашата цел е јасна: секој граѓанин да знае дека неговите пари се безбедни, дека постои систем кој функционира и кој ќе реагира навремено и ефикасно доколку тоа биде потребно. Истражувањата од ваков карактер не се изолирана активност, тие се дел од поширока стратегија за транспарентност, отчетност и проактивно присуство на Фондот во јавниот простор.

Како институција што постои за граѓаните, Фондот останува посветен на идејата дека довербата се гради преку знаење, а знаењето почнува со слушање, информирање и едуцирање.

Банкарство: Фондот неодамна стана полноправна членка на Меѓународната асоцијација на осигурители на депозити (IADI). Што значи ова за Фондот и за финансиската стабилност во Македонија? Какви се придобивките од членувањето во оваа меѓународна асоцијација и дали тоа ќе влијае врз идните политики и регулативи на Фондот?

Бехар Емини: Членството во меѓународни организации не е само формалност или статусен симбол, тоа е клучен инструмент за институционален раст, размена на знаење и јакнење на националната стабилност. Со најновото пристапување како полноправна членка на Меѓународната асоцијација на осигурители на депозити (IADI), Фондот за осигурување на депозити на Република Северна Македонија направи значаен чекор напред на меѓународната сцена.

Ова членство претставува признание за зрелоста на институцијата и за квалитетот на нејзините политики, практики и организациски капацитети. IADI, како глобална мрежа што ги обединува институциите задолжени за заштита на депонентите, претставува платформа преку која се споделуваат искуства, се развиваат стандарди и се промовираат најдобрите практики во областа на осигурување на депозити. За Фондот, ова значи директен пристап до глобални експертизи, аналитички ресурси и практични решенија, кои ќе бидат од непроценливо значење при понатамошното унапредување на националниот систем за заштита на депонентите.

Со ова се отвораат и нови можности за учество во работни групи, обуки, меѓународни форуми и проекти, каде што ќе се разменуваат искуства со институции од различни делови на светот – од земји со долга традиција на финансиска стабилност, до оние кои се соочуваат со предизвици слични на нашите. Овие контакти не се само академски, тие се директно применливи и имаат реален ефект врз квалитетот на регулативите, управувањето со кризи и градењето доверба кај граѓаните.

Дополнително, членството во IADI ќе придонесе кон усогласување на политиките и регулативите на Фондот со меѓународните стандарди, што ќе ја зацврсти неговата улога во националниот финансиски систем и ќе ја зголеми предвидливоста и транспарентноста на неговото работење. Тоа е особено важно во контекст на зачестени глобални финансиски турбуленции, каде што довербата во институциите станува највредниот капитал.

За Северна Македонија, ова членство е и сигнал до меѓународната заедница дека државата инвестира во стабилност, институционална одговорност и долгорочна сигурност на нејзините граѓани. За самите депоненти, иако ваквите процеси се често тивки и технички, тие носат директни придобивки: посигурен систем, побрз одговор при криза и појасни правила за заштита на нивните пари.

Членството во IADI е чекор напред – но и обврска да се продолжи со градење на Фонд што не само што ги исполнува очекувањата на граѓаните, туку ги поставува стандардите за иднината.

Банкарство: Кои се следните стратешки чекори што ги планирате за унапредување на Фондот? Дали се размислува за зголемување на лимитот на осигурување на депозити, проширување на видот на осигурани влогови или можеби воведување на нови механизми за побрзо и поефикасно обесштетување на депонентите во случај на криза?

Бехар Емини: Фондот за осигурување на депозити континуирано ја следи динамиката на финансиските текови и трендовите на национално и меѓународно ниво, со цел да остане релевантен, ефикасен и во служба на граѓаните.

Една од важните теми што е предмет на анализа е потенцијалното зголемување на лимитот за осигурување на депозити. Иако, тековниот лимит од 30.000 евра е усогласен со европските стандарди, Фондот внимателно ги следи инфлаторните движења, промените во структурата на штедењето и трендовите во останатите земји, со цел да се процени дали постои основа и потреба за негово прилагодување во иднина. Таквата одлука би се темелела на сеопфатна анализа на влијанието врз банкарскиот сектор, буџетот на Фондот и стабилноста на финансискиот систем.

Покрај ова, се разгледува и проширување на обемот на осигурени влогови. Во моментов, осигурувањето се однесува само на физички лица, но во иднина може да се разгледа можноста за вклучување на одредени категории на правни субјекти. Таквата реформа би барала измени во законската рамка и внимателна проценка на ризиците и бенефитите.

Во контекст на ефикасноста, посебно внимание се посветува на развојот на нови дигитални алатки и механизми за побрза исплата на обештетувања во случај на криза.
Планирано е унапредување на ИТ системите и зголемување на степенот на автоматизација на процесите, со што би се намалило времето потребно за верификација и исплата на средствата кон депонентите. Брзината и прецизноста во вакви ситуации се клучни за задржување на довербата на граѓаните и стабилноста на целиот банкарски систем.

Конечно, Фондот останува посветен и на јакнење на јавната свест, едукација и транспарентност. Институционалната сила не се мери само во финансиски резерви, туку и во довербата на граѓаните. Затоа, секој нов чекор е воден од една суштинска цел: да изградиме стабилен, сигурен и инклузивен систем кој граѓаните ќе го препознаат како свој сојузник во зачувувањето на нивната финансиска сигурност.

Прашалникот го состави и интервјуто го уреди Борјан Неделковски.

Преземањето на авторски содржини (текстови и фотографии) од оваа страница е строго забрането без претходно писмено одобрение и е предмет на условите наведени на следниот линк.