Асоцијацијата за е-трговија на С.Македонија – АЕТСМ ги анализираше објавените податоци од Народната Банка на Република Северна Македонија, за платежни трансакции со платежни картички според типот на уредот (географска поделба по земји) во 2024, согласно кои Македонците со своите платежни картички во странство потрошиле за онлајн пазарење 284.4 милиони евра во 7.4 милиони трансакции, купувајќи производи и услуги посебно поврзани со патувања и трансакции за авио-билети и резервации на хотели онлајн. Во однос на 2023 година Македонците за купување производи и услуги со платежни картички кон странски е-трговци во 2024 година потрошиле 45.4% повеќе додека бројот на е-трансакциите е зголемен за 61.4%. Просечната трансакција изнесува 38.6 евра и е помала за 10% во однос на минатата година. При тоа 74% од вредноста и 67% од бројот на направените трансакции се во Холандија, Обединето Кралство, Ирска, Унгарија, САД, Грција, Луксембург, Литванија и Германија. И во 2024 година Македонците оствариле наголема вредност на е-трансакции од 41.9 милиони евра во Холандија додека најголем број на трансакции од 1.37 милиони направиле во Ирска. 

Најголем пораст на бројот на е-трнасакции во 2024 година спрема минатата година е забележан во Грција (207.9%), Литванија (162.1%) и Ирска (140,7%) додека на вредноста на направените трансакции најголем пораст е остварен во Литванија (221.7%), Ирска (58.7%) и Обединето Кралство (58.6%). Пад е забележан кај бројот на е-трансакциите од 65.6% и кај вредноста за 3.2% кон Германија. 

Mакедонците во 2024 година потрошиле најмногу пари во Холандија (41.9 милиони евра), додека во Ирска направиле најголем број на трансакции (1.37 милиони). 

Највисока просечна вредност на е-трансакција Македонците оставриле во Германија од 214.2 евра, додека во Луксембург Македонците направиле најниска просечна трансакција и истата изнесува 14.1 евра. 

„Растот остварен во 2024 година во однос на минатата година изнесува 45.4% скоро ист пораст како и во 2022 година (46%) спрема претходната. Најмногу Македонците како и секоја година направиле трансакции кон Холандија во вредност од 41.9 мил. евра, Обединето Кралство 40.7 и Ирска 33.7 мил. евра. Истото е очекувано ако се има предвид дека од овие земји имаат седиште Booking.com, Netflix и Uber за Европа (Холандија), ASOS, Amazon UK(Обединето Кралство), додека највисокиот остварен број на трансакции од Македонци во Ирска, како и пораст на вредноста од 58.7% во однос на минатата година се должи на тоа што таму сe регистрирани, Meta и Google. Онлајн купувањето кон странски платформи, без разлика дали е тоа за производи или за резеравции во хотели, авиони или социјални медиуми, може да влијае позитивно и за домашните е-трговци со оглед дека се работи за менување на навиките и зголемено користење на онлјан купување воопшто. Од друга страна зголемената побарувачка ќе ги стимулира домашните трговци да ја зголемуваат и унапредуваат понудата и целокупното онлајн искуството за купувачите” – вели претседателката на Асоцијацијата за е-трговија на Македонија, Д-р Нина Ангеловска.

ОД КАДЕ И КОЛКУ КУПУВААТ ОНЛАЈН СТРАНСКИТЕ ИМАТЕЛИ НА ПЛАТЕЖНИ КАРТИЧКИ ОД МАКЕДОНСКИТЕ Е-ТРГОВЦИ?

Согласно објавените податоци од НБРСМ, странски иматели на платежни картички за купување производи и услуги од македонски е-трговци во 2024 година потрошиле 37.2 милиони евра, што во однос на минатата година претставува пораст од 38.7%. Остварената вредност која странските онлајн купувачи ја направиле кон домашните е-трговци во 1.2 милиони трансакции бележи пораст од 44% во однос на 2023 година. Од вредноста на вкупно направените трансакции од странци кон македонски е-трговци во 2024 година 52.6% припаѓаат на иматели на платежни картички од 9 земји.  6.3 милиони евра или 17% од вредноста на трансакциите се направени од иматели на платежни картички издадени во САД, потоа 3.5 милиони евра од Швајцарија и 2.4 милиони евра од Германија. Потоа следат Ирска со 1.85 мил. евра, Турција 1.75 мил. евра и соседите Косово и Србија со 821 и 814 илјади евра. Најголем пораст и на вредноста и на бројот на трансакциите е остварен од ирските иматели на платежни картички, на сметка на намалување на вредноста и бројот на имателите на платежни картички од Обединетото Кралство.

ВО 2024 СПРЕМА 2023 ГОДИНА ВРЕДНОСТА НА Е-ТРАНСКАЦИИТЕ ОД СТРАНСТВО КОН МАКЕДОНСКИ Е-ПРОДАВНИЦИ Е ЗГОЛЕМЕНА ЗА 39%, ДОДЕКА БРОЈОТ ЗА 44%.

„Е-трговијата овозможува купување на производи и услуги од било кој крај на светот. Остварениот годишен пораст од 39% на вредноста на е-трансакциите направени од странци кон домашните е-трговци и остврени 37.2 мил. евра покажува дека македонските е-трговци треба да го искористат уште повеќе овој потенцијал. Имено од анализата се гледа дека најмногу онлајн трансакции направени од странски иматели на платежни картички како по број така и по вредност се направени од земји каде што има македонски иселеници што нѐ упатува на претпоставка која е основа за понатамошно истражување дека нашите иселеници се повеќе го користат овој канал за купување на производи и услуги на своите блиски од македонските е-продавници. Очекувањата се и понатаму да продолжи растот на вредноста и бројот на реализирани онлајн трансакции од странство што исто така е придонес за развојот на македонската е-трговија.” – додаде преседателката на Асоцијацијата за е-трговија на Македонија, Д-р Нина Ангеловска.

Иако паметните апликации за плаќање преку мобилни телефони и други уреди стануваат сè поприсутни во Македонија, се поставува прашањето – дали граѓаните навистина ги користат? Од минатата година, корисниците добија пристап до Google Pay и Garmin Pay, додека повеќе домашни банки веќе нудат можност за мобилни плаќања преку свои апликации, овозможувајќи побрзи и поедноставни трансакции без физичка картичка.

Пазарна анализа: мобилни и дигитални паричници

Во моментот, повеќе банки во земјава нудат дигитални решенија за плаќање:

Стопанска банка: Google Pay, Garmin Pay

ПроКредит банка: Google Pay

Халкбанк: Halk Pay, Garmin Pay, Fidesmo Pay

НЛБ банка: NLB Pay, Google Pay, Garmin Pay

Комерцијална банка: Google Pay, Garmin Pay

Овие решенија се базирани на дигитализирање на дебитна или кредитна картичка во мобилен паричник, по што корисникот може да плаќа со својот телефон или паметен часовник – лесно, брзо и безбедно. Придобивките се јасни: мобилниот уред секогаш е при рака, ризикот од губење или кражба на картичката е намален, а плаќањето во странство е значително поедноставено.

Сепак, ваквите технологии и понатаму наидуваат на воздржаност кај македонските граѓани. Според податоците од Народната банка, кешот и понатаму е прв избор за плаќање, следен од дебитните картички. Кредитните картички се користат значително помалку, а дигиталните паричници – најмалку. Причините лежат во силно вкоренетите навики, ниска финансиска писменост и ограничена информираност за придобивките од новите технологии.

На пример, според последниот извештај на Народната банка (декември 2024), во земјава биле активни 1.935.109 картички со функција за подигнување и уплата на готовина, од кои 1.927.670 имале платежна функција. Од нив:

1.651.629 се дебитни картички

276.041 се кредитни картички

2.603 се картички со одложено задолжување

Но, само 131.749 картички биле дигитализирани за плаќање преку мобилен уред – што претставува едвај 6,8% од вкупниот број издадени картички. Иако оваа бројка е речиси двојно поголема од онаа на почетокот на 2024 година (под 70.000), сепак јасно е дека дигитализацијата напредува со ограничено темпо.

Еден од клучните фактори за ова е недостапноста на Apple Pay во Македонија. Бројни корисници на iPhone и Apple Watch се соочени со невозможност да ги дигитализираат своите картички, што директно го намалува бројот на потенцијални корисници на мобилни плаќања. Оваа празнина на пазарот претставува сериозен предизвик за понатамошната дигитална трансформација.

Дополнително, дел од трговците сè уште преферираат плаќање во кеш, што не оди во прилог на дигиталните услуги. За разлика од трговците во развиените западни земји, каде готовина речиси и не се користи, кај нас таа и понатаму има доминантна улога во секојдневната економија.

Заклучокот е јасен: иако техничките можности постојат, свесноста и подготвеноста за користење на дигитални паричници во Македонија остануваат на ниско ниво. За вистински продор на овие технологии ќе биде потребна поширока едукација, присуство на сите глобални платформи за плаќање – особено Apple Pay, како и променета перцепција кај граѓаните и бизнисите кон современите, безбедни и бесконтактни плаќања.

Последните податоци за индексот на потрошувачки цени (CPI) во САД покажуваат намалување од 3,1% на 2,8%, што е значителен показател за намалување на инфлацијата. Овој тренд на намалување на индексот на потрошувачки цени (CPI) е дополнително поткрепен со падот на базичната инфлација, која, исто така, бележи намалување во исто време. Таквите промени создаваат дилема во економската анализа: Дали ова претставува сигнал за стабилизација на инфлацијата и можност за продолжување на забавување на растот на цените или се работи само за краткотраен ефект кој може да биде променлив и нестабилен во периодот што следи?

Можни причини за падот на инфлацијата

Еден од најголемите фактори што довеле до падот на инфлацијата во САД може да се поврзе со слабеењето на цените на енергенсите, кои во последните месеци пораснаа со огромни брзини, но сега започнуваат да се стабилизираат и солидно да се намалуваат. Исто така, можеби има благ период на стабилизација на цените на храна и други основни потреби, што позитивно влијае на индексот на потрошувачки цени. Сепак, ако се погледне повнимателно, падот на инфлацијата може да биде и одраз на краткорочни фактори, како што се временски осцилации или привремени промени во понудата и побарувачката.

Дали ова е сигнал за забавување на инфлацијата или краткотраен ефект?

Иако податоците за инфлацијата покажуваат намалување, економистите остануваат внимателни и подготвени за можни повторни ценовни шокови. Има неколку клучни фактори што може да го променат трендот на инфлацијата:

• Промени во цените на нафтата и енергетските ресурси: Нараснувањето на цените на нафтата или на глобалните енергетски ресурси може повторно да ја зголеми инфлацијата.
• Продолжување на проблемите со синџирите на снабдување: Ваквите проблеми, ако не се решат во целост, можат да доведат до повторно зголемување на цените.

Затоа, падот на инфлацијата може да се смета за сигнал на краткотраен ефект, кој можеби ќе продолжи во периодот што следи, но не е гаранција дека трендот ќе биде траен.

Влијанието на трговската војна со Кина

Трговската војна помеѓу САД и Кина, како и напнатоста во глобалната трговија, може да има сериозни последици за инфлацијата во САД. Ако трговските бариери продолжат да се зголемуваат, тоа може да ги зголеми трошоците на увозот, што повторно ќе ја подгрее инфлацијата. Кина, како еден од најголемите трговски партнери на САД, игра клучна улога во глобалните синџири на снабдување, па секоја нестабилност во трговијата ќе ја почувствуваат цените на производите во САД. Можеби ќе има ефекти и на трошоците на работната сила, ако цената на увозните суровини и компоненти продолжи да расте.

Како ќе влијае американскиот претседател и ФЕД?

Американскиот претседател, со оглед на значењето на инфлацијата на политичката сцена, веројатно ќе изврши притисок на Федералните резерви да ги намалат каматните стапки и да започнат со квантитативно олеснување (QE) за да ја стимулираат економијата и да ја одржат ниска инфлацијата. Ова, пак, може да создаде притисок на ФЕД да ги намали каматните стапки за да ги поддржи бизнисите и потрошувачите во услови на трговска неизвесност.

ФЕД, сепак, ќе мора да биде внимателен со одлуките за квантитативно олеснување (QE), бидејќи долгорочниот ефект на таквите политики може да го зголеми кредитирањето и ризикот од „финансиски балон“, особено во насока на глобалната економска нестабилност. Влијанието од политичкиот притисок ќе зависи од вкупниот економски контекст и процената на ФЕД за долгорочните економски трендови.

Заклучок

Иако краткорочните податоци за инфлацијата изгледаат поволно, не може да се донесе брза пресуда за целосно забавување на инфлацијата. Влијанието од трговската војна со Кина и политичките притисоци врз ФЕД ќе бидат клучни фактори кои ќе влијаат на идните економски одлуки и ќе ја обликуваат политиката за инфлација во САД, но истовремено ќе го обликуваат и глобалниот економски тек!