Вештачката интелигенција (AI) игра се позначајна улога во трансформацијата на банкарскиот сектор и пазарите на капитал. Иако вештачката интелигенција веќе се користи во алгоритамско тргување и следење на финансиските трансакции и трговијата, нејзиниот потенцијал се проширува, подготвувајќи ја индустријата за револуционерни промени. Таа претставува еден од најважните и најзначајни фактори за зголемување на конкурентноста во финансискиот сектор.

Автоматизација и ефикасност

Еден од најзначајните аспекти на вештачката интелигенција (AI) во банкарството е нејзината способност да се справи со предизвиците на финансиската анализа. Во минатото, банките мораа да ангажираат голем број вработени за да ги обработуваат податоците и да извршуваат соодветни анализи.

Денес, вештачката интелигенција овозможува автоматизација на овие процеси со значително намалени трошоци, што води кон зголемување на оперативниот капацитет без потреба од значителни инвестиции во човечки ресурси. Оваа технологија овозможува побрзо носење на одлуки, намалување на грешките и зголемување на ефикасноста и продуктивноста.

Промена на стратегиите во банкарството

Влијанието на вештачката интелигенција не се ограничува само на подобрување на оперативната ефикасност. Банкарскиот сектор е на работ на промена на парадигмата и се движи од перцепцијата на вештачката интелигенција како алатка за оптимизирање на тековните процеси кон целосна реорганизација на бизнис моделите базирана на нејзините можности. Водечките финансиски институции веќе имплементираат стратегии кои ја вклучуваат вештачката интелигенција како „стратешки инструмент“ во обликувањето на иднината на банкарските услуги. Ова вклучува автоматизирано управување со кредитен ризик, персонализирани финансиски решенија и напредни системи за спречување на финансиски измами.

Предизвици и ризици

И покрај значајните придобивки, имплементацијата на вештачката интелигенција носи и одредени предизвици. Клучни прашања кои треба да се решат вклучуваат:

• Етички аспекти – Како да се обезбеди фер и непристрасно носење на одлуки?
• Регулаторни барања – Како да се усогласи употребата на вештачката интелигенција со постојните закони?
• Безбедносни ризици – Како да се заштитат чувствителните податоци од злоупотреба?

Без соодветни регулаторни рамки и механизми за контрола, постои ризик од финансиски и угледни последици за банките. Затоа, институциите мора да воспостават јасни политики за етичка употреба на вештачката интелигенција и да обезбедат транспарентност во нејзината имплементација.

Заклучок

Како што вештачката интелигенција продолжува да се развива, нејзината улога во банкарството и пазарите на капитал ќе станува сè поважна. Способноста да се анализираат огромни збирки податоци, да се оптимизираат операции и да се носат информирани одлуки со невидена брзина ќе биде клучна за одредување на идните лидери во секторот.

Институциите што успешно ќе ја искористат оваа технологија не само што ќе ја зголемат нивната конкурентност и ефикасност, туку ќе постават нови стандарди и ќе се позиционираат како лидери во банкарската индустрија. Оние што нема да ја прифатат оваа промена ризикуваат да останат во сенка на своите напредни конкуренти.

Дигитализацијата носи значајни промени во начинот на кој граѓаните ги извршуваат своите плаќања. Во последните години, употребата на дигиталните канали за плаќање во земјава се зголемува, а овој тренд се задржува и во 2024 година, што се потврдува и со најновите податоци за платежната статистика коишто ги прибира, ги обработува и ги објавува Народната банка.

Во текот на 2024 година, граѓаните повеќе ги користеле кредитните трансфери (т.н. платни налози) за извршување на плаќања во земјава во споредба со претходната година, забележувајќи годишен раст од 11,2% кај бројот и 16,3% кај вредноста. Притоа, менувањето на навиките на граѓаните, т.е. сѐ почестото користење на дигиталните канали за извршување на плаќањата се согледува преку високиот годишен раст од 40,2% кај бројот и 47,0% кај вредноста на плаќањата иницирани по електронски пат, во услови на значително понизок раст на плаќањата на хартија на шалтерите на банките (0,2% и 10,0%, соодветно). Кај електронските плаќања, на граѓаните им е сѐ поважна едноставноста и брзината на плаќањата, поради што користењето на мобилните апликации бележи годишен раст од 47,3% кај бројот, односно 72,1% кај вредноста на остварените трансакции.

Исто така, граѓаните сѐ почесто ги користат платежните картички за извршување на секојдневните плаќања во трговијата. Така, плаќањата со платежни картички за купување производи и услуги во земјава во 2024 година забележаа годишен раст од 14,6% кај бројот и 15,4% кај вредноста. Растот на плаќањата со платежни картички е поддржан од широката распространетост на картичките во земјава коишто на крајот на 2024 година броеле 1,9 милиони. Притоа, 98,6% од платежните картички овозможуваат бесконтактни плаќања, што обезбедува удобност за граѓаните во извршувањето на плаќањата. Бројот на уредите за прифаќање плаќања со платежни картички на физичките места на продажба забележа годишен раст од 8,3% и достигна 34.778 уреди поставени кај 14.717 трговци. Притоа, 96,4% од овие уреди ја поддржуваат бесконтактната технологија што овозможува брзо и едноставно извршување на плаќањата во трговијата. Годишен раст од 4,4% е забележан и кај бројот на трговците коишто прифаќаат платежни картички при продажбата на стоки и услуги на физичките места на продажба во земјата. 

До објавените податоци може да пристапите на следнава врска: https://www.nbrm.mk/platiezhna_statistika.nspx  

Согласно најновите објавени податоци на Народната Банка на Република Северна Македонија за безготовински платежни трансакции на виртуелните места на продажба во 2024 година, вредноста на вкупните онлајн трансакции направени од Македонци кон домашни и странски е-трговци, како и од иматели на странски картички кон македонски е-трговци изнесува 43,629.2 милиони денари или 709.4 милиони евра, со што е остварен пораст од 9.3% во однос на 2023 година. При тоа, бројот на вкупните онлајн трансакции изнесува 21.6 милиони, односно е за 11.4% повеќе во однос на 2023 година.

Просечната вредност на направените онлајн трансакции во 2024 година изнесува скоро 33 евра и е помала за 0.7 евро од 2023 година. При тоа, кон македонските е-трговци од иматели на домашни и странски даватели на платежни услуги направени се 26,136.6 милиони денари или 425 милиони евра што преставува 60% од вкупната вредност на онлајн трансакции. 40% од вкупната вредност на онлајн трансакциите Македонците ја направиле во странство.

Извор: НБРСМ

Што се однесува до структурата на бројот на направените онлајн трансакции според потеклото на картичката и местото на направената трансакција кон македонските е-трговци, Македонците и странците со своите картички оствариле скоро 66% од трансакциите, додека во странство Македонците оствариле 34% од трансакциите.

Во 2024 година, согласно подaтоците на Народната банка има вкупно 1.666 трговци со виртуелни места на продажба, но активни е-продажни места се 1312 односно 15 повеќе во однос на минатата година (активно работење подразбира извршување најмалку една трансакција на продажно место на трговецот во текот на календарската година за којашто се известува).

Асоцијацијата за е-трговија неодамна направи унпаредување на регистарот на е-трговци, кој претставува единствен регистар на онлајн продажни места кој се обновува во соработка со 5те банки кои нудат процесирање на е-трансакции. Регистарот содржи и категоризација, односно може да се прегледаат сите активни е-трговци и може да се пребаруваат е-трговците.

“Вредноста и бројот на онлајн трансакциите бележи и во 2024 година пораст. Минатата година ја одбележа и унапредувањето на понудата односно побогата понуда и примамливи промоции од домашните е-трговци, како и зголемување на понудата за домашните купувачи од интернационални е-трговци како Тему каде единствена платежна опција е плаќањето со картичка. Ефектите врз порастот останува да ги видиме преку податоците за првиот квартал годинава, а секако граѓаните ќе ги менуваат навиките и ова ќе влијае на вештините за онлајн купување кои што еволуираат. Отворањето на интернационалната понуда, од друга страна уште повеќе го истакна главниот предизвик за домашните е-понудувачи односно предизвиците со доставата. Оваа година очекуваме овој придружен и клучен сектор да се унапредува како што расте онлајн купувањето и очекувањата на купувачите, како и плаќањата. Асоцијацијата за е-трговија и минатата година со своите активности придонесе за проширување и зајакнување на понудата во е-трговија, унапредување на дигиталните вештини, намалување на сивата економија и зајакнување на довербата во онлајн купувањето. Преку активности како што е регистарот на е-трговци, беџот за верификувани е-трговци и информативно-едукативните кампањи за јавноста влијаеме на поголема информираност, свесност и само-заштита на граѓаните со што придонесување и за унапредување на страната на побарувачката”, вели Претседателката на Асоцијацијата за е-трговија, д-р. Нина Ангеловска Станков.