Американскиот берзански пазар го прекина тринеделниот раст и покрај позитивните економски извештаи, поради сомнежи околу понатамошниот пристап на Федералните резерви кон намалување на каматните стапки.

Индексот „S&P 500“ забележа неделен пад од 0,3%, но остана над нивото од 6.600 поени, додека „Nasdaq“, кој е концентриран на технолошки компании, загуби 0,7% од вредноста.

Силна економска активност, но претпазливост кај инвеститорите

Официјалните податоци за економскиот раст на САД за вториот квартал покажа годишна стапка од 3,8%, над претходната прогноза од 3,3%, првенствено поради порастот на личната потрошувачка. Ова е најбрзиот раст на американската економија од третото тримесечје на 2023 година, што укажува дека високата клучна каматна стапка на ФЕД сè уште не ја намали економската активност.

Нето извозот придонесе со 4,8 процентни поени во растот на БДП во вториот квартал, додека личната потрошувачка се зголеми за 2,5% во споредба со првично проценетите 1,6%, со значителен пораст во услужниот сектор, финансиските услуги и осигурувањето.

Вештачка интелигенција како двигател на раст

На деловниот фронт, инвеститорите сè уште обрнуваат внимание на трендот на инвестиции во вештачка интелигенција (AI), што е веројатно главната причина за неочекувано силниот отпор на американската економија и покрај полошата макроекономска средина поради повисоките тарифи.

Корпоративната потрошувачка за вештачка интелигенција (AI) порасна за 15%, а инвестициите во опрема за 8,5%. Големите проекти на „Intel“ и „NVIDIA“, како и емисијата на корпоративен долг од 18 милијарди долари од „Oracle“, второ најголемо зголемување на капиталот оваа година, покажуваат дека инвестициите во секторот за вештачка интелигенција (AI) ја држат економијата на нозе, иако го зголеми ризикот за корпоративната ликвидност.

Само една недела по објавувањето на инвестиција од 5 милијарди долари во „Intel“, „NVIDIA“ објави дека ќе инвестира 100 милијарди долари во OpenAI, компанијата позната низ целиот свет по својот четбот ChatGPT. „NVIDIA“ ќе ѝ овозможи на компанијата да изгради најмалку 10 гигавати центри за податоци со вештачка интелигенција, при што инвестицијата ќе се прави како што се распоредува секој гигават.

Победник и губитник на неделата

„H&M“ беше најуспешен на берзата со раст на акциите од речиси 14% поради подобар од очекуваниот профит и силна продажба на есенската колекција. Оперативната добивка порасна за 40%, а акциите достигнаа највисоко ниво во последната година.

Најголем губитник беше „Amazon“, чии акции паднаа за повеќе од 5% поради спогодба со американските регулатори од 2,5 милијарди долари за наводно заведување на корисниците на „Prime“ и тешкотии со откажувањето на претплатите. Инвеститорите се загрижени и за забавувањето на растот во областа на cloud услугите, што влијае на довербата во долгорочната перспектива на компанијата.

Заклучок

Пазарите во САД покажуваат дека економската активност останува стабилна, поттикната од лична потрошувачка и инвестициски проекти, особено во ВИ секторот. Сепак, инвеститорите остануваат претпазливи поради неизвесноста околу фискалните политики на ФЕД и потенцијалните регулаторни ризици за големите технолошки компании.

Платежните картички не се само средство за вршење трансакции, туку во македонскиот случај се и огледало на движењето на населението. Или поточно кажано веројатно ја покажуваат патеката на македонската миграција во последната деценија.

Податоците за тоа каде Македонците најмногу трошат пари со картички во странство откриваат интересна приказна: за 1-2 години драматично се смени географската структура на земјите во кои се врши најголем дел од плаќањата. Она што до неодамна беше карактеристика на туристичките патувања, денес се повеќе личи на трага од иселување или студирање во странство.

Најдобар показател за тоа е фактот дека Германија во 2024 година се искачи на прво место како дестинација каде Македонците извршиле најмногу плаќања со картички издадени од домашни банки – дури 4 милијарди денари се потрошени преку трансакции на физички продажни места. Потоа доаѓаат Србија, каде Македонците лани со картички потрошиле 2,9 милијарди денари, па Бугарија со 1,2 милијарди денари, Грција и Турција со по 1,1 милијарда денари секоја.

Последно објавените бројки на германскиот Федерален завод за статистика се од декември 2024 година и покажуваат дека  бројот на македонските државјани регистрирани како странци во Германија изнесувал 156.845 лица, што е двојно повеќе отколку пред 10 години. Но, Институтот за јавна политика „Арбен Џафери“, кој се повика на повика на последниот попис на населението во Германија, во 2023 година објави дека околу 222.000 лица од Македонија живеат во Германија. Според истражувањето, од 2020 до 2022 година, бројот на граѓани во Германија со потекло од Македонија бил зголемен за 44%, од 154.000 на 222.000. Така само за две години земјата загубила 85.000 граѓани, односно 4,6% од населението.

Во 2023 година, прва дестинација на картичките на македонските граѓани била Грција со плаќања во вкупна вредност од 2,5 милијарди денари, а Германија била на петто место со само 735,5 милиони денари. И во 2022 година, Грција е на прво место со платежни трансакции во вредност од 1,7 милијарди денари.

Од податоците на Народната банка, која ги сумира платежните трансакции на македонските граѓани кои странство, може да се вратиме назад до 2016 година за да видиме во кои земји физички најмногу се користат македонските картички и во колкав обем.

Во 2023 година, Србија повторно е на второ место (1,9 милијарди денари), веројатно најмногу поради близината како како наш северен сосед, каде голем број Македонци одат на шопинг или по ресторани, но во последно време и на работа. Во оваа категорија спаѓа и Бугарија (781 милион денари), а Турција со 811 милиони денари се истакнува како шопинг и туристичка дестинација за Македонците. После овие земји и после Германија, доаѓаат Италија (643 милиони денари), Обединетото Кралство (470 милиони денари), САД (441 милион денари), Холандија (379 милиони денари) и Словенија (279 милиони денари). Последниве пет држави, исто како Германија, може да се стават на листата за омилени дестинации за работа и студирање на македонските граѓани. 

Сликата е слична и во 2022 година, каде исклучок е само Ирска, која се појавува меѓу топ 10 земји каде се извршени најмногу плаќања на ПОС терминали со македонски картички (325 милиони денари). Ирска е присутна и во 2021 година со вкупен износ на извршени плаќања од 525 милиони денари и е на високо 4 место. На прво место е Србија со 1,5 милијарди денари, а на второ Грција со 1,4 милијарди денари. Следуваат Турција и Обединетото Кралство.

Ковид-пандемијата во 2020 година ги затвори границите и го ограничи движењето на Македонците, а со тоа и физичките плаќања во странство. Поради тоа, Србија со своите отворени граници е на прво место со 591 милион денари, а потоа следуваат Бугарија со 453 милиони денари и Ирска со 360 милиони денари. Во периодот 2026-2019 година Грција е вообичаено на прво место пред Србија и Бугарија.

Овие бројки покажуваат и дека по Ковид-периодот движењето на Македонците главно било насочено кон соседните земји, додека од минатата година доминацијата убедливо ја презема Германија.

Преземањето на авторски содржини (текстови и фотографии) од оваа страница е строго забрането без претходно писмено одобрение и е предмет на условите наведени на следниот линк.

Во набиената агенда на гувернерот Трајко Славески влезе и одлуката да им овозможи на граѓаните бесплатно повлекување пари од банкомат, без провизија независно на која банка е банкоматот. Според најавата, НБРМ предлага граѓаните да имаат право на четири бесплатни повлекувања готовина месечно од банкомати на други банки, при што износот на една трансакција да не биде поголем од 2.000 денари.

Образложението на гувернерот Славески е да на граѓаните да им обезбеди полесен и подостапен пристап до готовина, без разлика во која банка ги чуваат парите. Според него, и покрај дигитализацијата, готовината останува важна за мнозинството граѓани, кои ја користат за секојдневните потреби. И тој лично смета дека секој треба да има дома готовина барем за неколку дена до една недела затоа што анонимноста и слободата на кешот треба да се почитуваат.

Оваа мерка се очекува да стапи во сила почетокот на 2026 година. Имајќи предвид дека има банки во земјава кои им овозможуваат на своите клиенти без провизија да подигаат пари од банкомат и од други банки, Славески има еден аргумент зошто и другите банки би можеле да го овозможат тоа.

Како добар аргумент му дојде и информацијата од Грција дека од 11 август кај нашиот јужен сосед стапи на сила ново законодавство, донесено од Министерството за економија и финансии, со кое се укинуваат речиси сите трошоци поврзани со подигање готовина од банкомат. Целосно се укинаа провизиите за подигање готовина помеѓу сите банки кои учествуваат во националниот интербанкарски систем DIAS. Нема провизии за трансакции преку банкомати на трети страни во случај кога постои директна или индиректна сопственичка поврзаност помеѓу банките, ниту за подигање готовина во рурални средини и општини каде има само еден банкомат.

Тргнавме од најновата идеја на НБРМ и анализиравме колку таа ќе им користи на граѓаните во земјава. Зошто гувернерот Славески смета дека граѓаните ќе заштедат доколку им се овозможи да повлекуваат пари од банкомат бесплатно (барем 4 пати месечно)?

Веројатно затоа што граѓаните се уште многу го сакаат кешот. Повеќе од половина од вредноста на домашните платежни трансакции со картички се однесува на подигање готовина на банкомат. Заклучно со март оваа година, вкупната вредност на платежните трансакции со картички од страна на физички лица изнесува 31,6 милијарди денари, од кои 16,7 милијарди се повлечени на банкомат. Безготовински се потрошени 10,6 милијарди денари преку трансакции на ПОС терминал и 2,4 милијарди денари преку онлајн трансакции во е-трговија.

Овие бројки веројатно се доволно големи за централната банка да процени дека укинувањето на провизиите за повлекување готовина на банкомат е доволно значајна мерка за да ги намали дел од трошоците на граѓаните за банкарски услуги. 

Исто така, факт е и дека граѓаните тешко се откажуваат од навиката да користат готовина како пари што им се 24/7 на располагање и на картичката, во телефонот преку Apple Pay, Google Pay, Garmin Pay или пак за вршење онлајн трансакции. Не ги разубедува ниту фактот дека добар дел од банкарските услуги преку електронско банкарство се бесплатни или со многу пониски трошоци од тие што се вршат на шалтер.

Податоците на Народната банка покажуваат дека во првите три месеци оваа година вкупната вредност на готовината повлечена на банкомат изнесува 48,1 милијарди денари, а во истиот период претходната година била 45 милијарди денари. Годишниот раст изнесува 6,8%. Во исто време, вредноста на платежните трансакции на ПОС терминали е зголемена за 6,2%, од 28,4 милијарди денари во првиот квартал од 2024 на 30,2 милијарди во истиот квартал годинава. Вредноста на трансакциите пак во е-трговија бележи најголем раст од дури 20%. Во првите три месеци лани биле извршени трансакции во вредност од 6 милијарди денари, а годинава од 7,1 милијарда денари. 

Вредност на трансакции со картички јануари-март 2024/2025 (денари)

Ако се погледне возрасната структура на граѓаните што вршат трансакции со картички, може да се забележи дека помладите подеднакво повлекуваат пари на банкомат или плаќаат директно со картичка или онлајн. Во 2024 година, според последно објавените податоци на Народната банка, граѓаните на возраст од 35 до 44 години, на банкомат повлекле 42,1 милијарда денари, на ПОС терминал платиле 32,6 милијарди денари, а во е-трговија 6 милијарди денари. Тие на возраст од 45 до 54 години, на банкомат повлекле 38,8 милијарди денари, на ПОС терминал поминале 28,3 милијарди денари, а во е-трговија 4,4 милијарди денари. Најлош е соодносот кај граѓаните на возраст над 55 години, кои на АТМ повлекле 73,7 милијарди денари, на ПОС терминал платиле 37,7 милијарди денари, а во е-трговија само 4,6 милијарди денари.