Овогодишната Нобелова награда за економија им беше доделена на Џоел Мокир, Филип Агион и Питер Хјуит, за нивниот истражувачки придонес во разбирањето на економскиот раст управуван од иновации. Едната половина од наградата ја доби Мокир „за идентификување на предусловите за одржлив раст преку технолошки напредок“, додека другата половина ја делат Агион и Хјуит „за теоријата за одржлив раст преку креативно уништување“.

Според Шведската академија на науките, овогодишните лауреати ја истакнуваат суштината на иновациите како движечка сила на економскиот напредок. Технологијата брзо се развива и создава нови производи и производствени методи кои ја заменуваат старите, во постојан циклус на иновација. Овој процес е основата за одржлив економски раст, што директно се одразува на подобар животен стандард, здравје и квалитет на животот.

Историски контекст: од стагнација до индустриска револуција

Како што објаснуваат експертите, економскиот раст не бил секогаш само по себе разбирлив или автоматски. „Стагнацијата била норма во поголемиот дел од човечката историја. И покрај важните откритија, кои понекогаш воделе до повисоки приходи и подобри услови за живот, растот секогаш на крајот се стабилизирал“, наведува академијата.

Џоел Мокир ја користел историјата како клучен извор за разбирање на одржливиот раст. Тој покажал дека за иновациите да генерираат самогенерирачки економски процес, потребно е не само да се знае дека нешто функционира, туку и да се разбере научниот принцип зад тоа. Недостатокот на научни објаснувања пред индустриската револуција го отежнувал градењето врз претходни откритија. Мокир исто така нагласува дека општеството мора да биде отворено за нови идеи и да дозволува промени за да се овозможи долгорочен раст.

Креативното уништување: двигател на современиот пазар

Филип Агион и Питер Хјуит се фокусирале на механизмите што лежат зад одржливиот раст преку концептот на креативното уништување. Во својот труд од 1992 година, тие развиле математички модел кој објаснува дека кога на пазарот ќе се појави нов и подобар производ, компаниите што нудат постари технологии или производи губат. Иновацијата е „креативна“ бидејќи создава нови можности, но и „деструктивна“ бидејќи ги преминува и заменува постоечките решенија.

Агион и Хјуит покажуваат дека оваа динамика создава конфликти кои мора да се управуваат конструктивно. Без поддршка за процесот на креативно уништување, постоечките компании и интересни групи можат да блокираат иновации, што го успорува економскиот раст.

Импликации за финансискиот сектор и банкарството

Работата на лауреатите има директни импликации за банкарскиот и финансискиот сектор:

1. Поддршка на иновации – Банкарските институции и инвестициските фондови треба да обезбедат механизми кои овозможуваат раст на нови компании и технологии, дури и ако тоа значи краткорочни загуби за постоечките играчи.
2. Управување со ризикот од „деструктивни“ иновации – Инвеститорите и менаџерите мора да ги разберат долгосрочните придобивки од трансформацијата на пазарот и да ги прифатат промените како неизбежен дел од економскиот развој.
3. Финансиска стабилност и раст – Иновациите го зголемуваат продуктивноста и создаваат нови пазари, што во комбинација со ефикасни финансиски системи ја поддржува стабилноста и одржливиот економски раст.

Како што истакна Џон Хаслер, претседател на Комитетот за наградата за економски науки: „Работата на лауреатите покажува дека економскиот раст не може да се зема здраво за готово. Мораме да ги поддржиме механизмите што лежат во основата на креативното уништување, за да не се вратиме во стагнација.“

Нобеловата награда за економија 2025 година ја потврдува суштинската улога на иновациите и научните истражувања во креирањето на долгорочен економски напредок. За банкарскиот сектор, ова значи и понатамошна стимулација на инвестициски стратегии кои ја поддржуваат трансформацијата на пазарот и создавањето нови финансиски можности.

Делегација на Управата за јавни приходи, предводена од директорката Елена Петрова, оствари средба со претседателот Бранко Азески и претставници на Стопанската комора на Северна Македонија на која биле презентирани активностите и динамиката за воведување на системот за е-фактурирање, како една од клучните реформи во процесот на дигитализација на даночниот систем.

Како што соопштија од УЈП, на состанокот двете страни се согласиле за интензивна соработка и активно вклучување на ресурсите и капацитетите на Комората, со цел навремено информирање и подготовка на компаниите за практична примена на новиот систем.

„Соговорниците оценија дека проектот има значајно влијание врз македонското стопанство, преку унапредување на деловната транспарентност, намалување на административните трошоци и ефикасна борба против сивата економија. Управата за јавни приходи останува доследна на својата определба за јакнење на партнерскиот однос со даночните обврзници, кои се рамноправни чинители на даночниот систем и клучни носители на економскиот развој“, стои во соопштението од УЈП.

Меѓународниот монетарен фонд (ММФ) и Светската банка денеска ги отворија своите годишни есенски состаноци во Вашингтон, во услови на забавен глобален раст, трговски тензии и зголемена неизвесност во економските политики.

На состаноците учествуваат министри за финансии, гувернери на централни банки и претставници на развојни институции од целиот свет.

Главниот настан оваа недела ќе биде утрешното објавување на ажурираниот глобален економски извештај на ММФ. Во јулската прогноза Фондот предвиде глобален раст од 3 отсто за оваа година и 3,1 отсто за 2026 година.

Особено внимание ќе биде насочено кон влијанието на новите трговски мерки на американскиот претседател Доналд Трамп. Генералната директорка на ММФ, Кристалина Георгиева, предупреди дека „целосниот ефект на новите царини сè уште не е познат“.

„Неизвесноста стана новата нормалност и ќе остане со нас“, изјави Георгиева минатата недела.

Меѓу темите на состанокот ќе биде и влијанието на вештачката интелигенција врз глобалната економија. Банката на Англија неодамна предупреди на можен „меур“ на пазарите поврзан со инвестиции во вештачка интелигенција, кој би можел да предизвика „нагло коригирање“ на финансиските пазари во случај на промена на инвеститорските очекувања.